معناشناسی تاریخی واژه «مَهر»: کاوشی در دلایل حذف «مَهر» از نظام واژگانی قرآن کریم

مهریه از جمله انگاره‏ هایی در قرآن کریم است که به دلیل ارتباط با حوزه ‏های مختلفِ فقهی، حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی همواره مورد توجه عالمان تفسیر قرار داشته و بحث‏های بسیاری در پیرامون آن شکل گرفته است. با این حال، از جمله پرسش‏های تفسیری دربارۀ مهریه که هنوز پاسخی دریافت نکرده، آن است که چرا قرآن کریم به ‏جای استفاده از واژۀ پرسابقۀ «مَهر» که پیشینه‏ ای بس دراز در فرهنگ عرب پیش از اسلام دارد، از واژه‏ های «اجر»، «فریضه»، «صدقه» و «نحله» برای اشاره به مفهوم مهریه بهره جسته است. برای پاسخ به این پرسش کلیدی، در مطالعۀ حاضر با بهره‏ گیری از روشِ معناشناسی تاریخی، قدیم‏ترین سابقۀ واژۀ «مَهر» در زبان آفروآسیایی پیجویی شده، سیر تحولات معناییِ این واژه تا زبان عربیِ مَدرَسی به مطالعه گذاشته شده و مولفه‏ های معناییِ آن در بافت نزول قرآن کریم استخراج شده است. این مطالعه نشان می‏دهد که واژۀ «مَهر» بر پایۀ این تلقّیِ فرهنگی در روزگار پیش از اسلام شکل گرفته است که نکاح به مثابۀ یک دادوستد اقتصادی است که در آن، زن به عنوان یک کالا در ازای مقادیری از مال که همان مهریه است، مبادله می‏شود. قرآن کریم در تقابل با این باور پیشااسلامی، از کاربردِ واژۀ مذکور صرف نظر کرده و چهار واژۀ جدید را برای تاسیس یک فرهنگ اسلامی در حوزۀ مهریه به کار گرفته است.

historical semantics of the word mahr: an exploration of the reasons for removing mahr from the lexical system of the holy quran

dowry is one of the concepts in the holy qur’an, which has always been the focus of scholars of interpretation due to its connection with various fields of jurisprudence, legal, social, economic and family, and many debates have been formed around it. however, among the interpretative questions about dowry that have not yet received an answer is why the holy quran, instead of using the long-established word &mahr& which has a long history in arab culture before islam, uses the word &ajr&, &farizah&, &sadaqah& and &nahleh& are used to refer to the concept of dowry.in order to answer this key question, in the present study, using the method of historical semantics, the oldest precedent of the word &mahr& in the afro-asian language has been searched, the evolution of the meaning of this word up to madrasa arabic has been studied, and the components its meaning is extracted in the context of revelation of the holy quran. this study shows that the word &dowry& was formed on the basis of this cultural belief in the pre-islamic era that marriage is like an economic transaction in which a woman is a commodity in exchange for a certain amount of money, which is the dowry. , is exchanged.in contrast to this pre-islamic belief, the holy quran has abandoned the use of the mentioned word and has used four new words to establish an islamic culture in the field of dowry.