تطور تفسیری واژه «قریب» با تاکید بر آیه 186 سوره بق

مادّه قرب و مشتقات آن در کاربردهای مادی و اعتباری در قرآن مطرح گشته است که از جمله کاربردهای  مادّی آن می توان به نزدیکی زمانی و یا مکانی اشاره نمود. از کاربردهای اعتباری مادّه قرب، مقوله نزدیکی و پیوست رابطه میان انسان و پروردگار (قرب تکوینی) است. آیات قرآن ضمن تاکید بر این قرب مستمر، انگاره‌های جاهلی را در این مساله به چالش می کشاند. بالاترین تجلّی پیوست رابطه میان انسان و پروردگار در قرآن، با صفت «قریب» بوده که در دیدگاه مفسران مورد توجه و تحلیل قرار گرفته و با تنزیه ذات اله، از تجسیم و تشبیه همراه گشته است. همچنین، قرب منزلتی به کسب مقام معنوی انسان اشاره داشته و طرق کسب آن مورد توجه آیات است. این پژوهش درصدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و کشف تطور دیدگاه مفسران فریقینِ قرن دوم هجری تا عصر حاضر و مبانی مدنظر ایشان در درک معنای صفت «قریب» بپردازد. در پایان این نتیجه حاصل شد که مفسران با شروع اختلافات مذاهب کلامی در قرن پنجم و با ظهور دیدگاه‌های تجسیم و تشبیه ذات اله، به مجاز‌انگاری مقوله‌هایی مانند صفت «قریب» در قرآن روی آورده و استفاده از نکات ادبی و بلاغی را بهترین راه در تقابل با این نظریات دانسته‌اند. این سیره و روش در ذیل بسیاری از تفاسیر قرن پنجم تا معاصر ادامه داشته است. در دیدگاه غالب آنان، صفت «قریب» به مجاز و استعاره از علم و حیلوله، احاطه و قیومیت خداوند تعبیر گشته است. با این وجود برخی مفسران، ضمن تنزیه خداوند از تجسیم، صفت «قریب» در قرآن را حقیقتی مستقل برشمرده و این صفت را بی‌نیاز از مجازانگاری برشمرده و در تبیین و اثبات مساله ادلّه ای نیز ارائه نموده‌اند.

interpretive evolution of the word nearnesswith emphasis on verse and when my servants ask you concerning me, then surely i am very near(baqarah / 186)

the attribution of the relationship between god and man in the qur’an, in the prevailing view of the commentators, has been accompanied by the purification of god from incarnation and simile. &qorb& has been discussed in the qur’an in both sensory and non-sensory applications. this word has been used in its sensory and trans-empirical applications, in the sense of god’s developmental qorb to man and man’s legislative closeness to god. this research seeks to use a descriptive-analytical method to study the historical point of view of the commentators in order to discover the evolution of the commentators’ point of view and their principles in the concept of &qorb&. this introduction is in order to get the view of the commentators in the semantic field of the adjective &qareeb& in the qur’an. in the end, it was concluded that the commentators have offered similar interpretations in the concept of material proximity, but in immaterial proximity, they have differences that this difference of views began in the 5th century ah and theological views in providing interpretations of the concept of &qorb&. and have influenced the interpretation of the word & qareeb .in this new view, the adjective &qareeb& has been interpreted as a metaphor for knowledge and trickery, the encirclement and guardianship of god, and others have imagined an independent and impermissible truth for it and have given reasons for their claim.