بررسی اِسناد حسنات و سیئات به خدا و انسان در آیات 78 و 79 سوره نساء در اندیشه ابن تیمیه و علامه طباطبایی

اسناد حسنات و سیئات به خدا و انسان همواره مورد اهتمام فرهنگ قرآن بوده است و اندیشه‌ورانی نظیر مفسران، متکلمان، فیلسوفان و عارفان آن را کانون بررسی قرار داده اند. در این میان، در آیه 78 سوره نساء، حسنات و سیئات از جانب خدا قلمداد شده؛ درحالی که در آیه بعد، بر اسناد حسنات به خدا و سیئات به انسان تاکید شده است. این تفاوت در اسناد، به مثابه چالشی مهم، همواره مورد اهتمام اندیشه وران بوده که در این نوشتار به تنظیم، تقریر، مقایسه و ارزیابی دیدگاه ابن تیمیه حرانی (661-728 ق) و علامه طباطبایی (1281-1360 ش) پرداخته شده است. از رهگذر این جستار، روشن می شود که ابن تیمیه، آیه نخست را بیان گر برگشت دستورات پیامبر(ص) به دستورات الهی در حوزه تشریع دانسته، درحالی که آیه دوم را بیان گر برگشت تکوینی حسنات به خدا می داند؛ اما به باور علامه طباطبایی، هر دو آیه با نگرش تکوینی، از یک‌سو، بیان گر اصل قرآنی «هم سانی آفرینش و زیبایی» و نگرش هستی شناسانه به سیئات است و از سوی دیگر، بیان گر «عدمی بودن سیئات» با نگرش مقایسه ای و اسناد آن ها به انسان در پی گناهان اوست.

the examination of the attribution of good and evil deeds to god and human in the verses 78 and 79 of the women chapter from the viewpoint of ibn taymiyya and ‘allāmah ṭabāṭabā’ī

the attribution of good and evil deeds to god and human has always been regarded by the qur’ānic culture, and figures including interpreters, theologians, philosophers, and mystics have focused their attention on it. in this regard, the verse 78 of the woman chapter has been taken to allude that the good and evil deeds are from god, while the next verse has been regarded as evidence to the attribution of good deeds to god and the evil deeds to the human. as an important challenge, this difference in attribution has been constantly discussed by thinkers. consequently, this study set out to organize, interpret, compare, and evaluate the viewpoints of ibn taymiyya ḥarrānī (661-728 ah) and ‘allāmah ṭabāṭabā’ī (1281-1360 ah) about this issue. the results of the study reveal that ibn taymiyya has taken the first verse to indicate that the prophet’s (s) orders originate from the divine orders in the domain of legislation and the second verse to designate that the good deeds existentially originate from god. however, in ‘allāmah ṭabāṭabā’ī’s viewpoint, both verses have an existential attitude, express the qur’ānic principle of “the similarity of creation and beauty” and the ontological view to evil deeds, and proclaim “the non-existential nature of evil deeds” through a comparative stance and attribute them to the human due to his sins.