بررسی گستره کارآیی اخبار علاجیّه ترجیحیّه

تعارض ادله، در شمار مسائل اساسی اصول فقه و علم الحدیث است. تعارض گاه غیر مستقر بوده و از رهگذر جمع عرفی بین ادله برطرف می گردد. گاهی نیز تعارض مستقر و پایدار بوده و جمع عرفی امکان‌ پذیر نیست. در فرض استقرار، دو دلیل یا از ناحیه سند، دلالت و جهت صدور برابرند و یا یکی نسبت به دیگری، رجحان دارد. «اخبار علاجیّه» با بیان راهکارهایی درصدد رفع تعارض مستقر میان روایات برآمده و در فرض تعادل متعارضین، حکم به تساقط همه یا تخییر بین آنها نموده و در فرض همتا نبودن ادله، دو گزینه تخییر یا ترجیح را پیش روی مخاطب نهاده است. اخبار علاجیّه با مضمون ترجیح یک طرف، بی شک دو روایت متعارض با نسبت تباین کلی را دربرمی گیرد. حال آیا می توان با توجه به راه کارهای ترجیح، تعارض میان دو روایت با نسبت تباین جزیی را نیز رفع نمود؟ و آیا امکان تعدی از مرجحات منصوص به مزیت های غیر منصوص وجود دارد؟ همچنین آیا می توان از «دو حدیث متخالف»، به عنوان موضوع مذکور در اخبار علاجیّه، به موضوعی دیگر همچون قرائات متعارض تعدی کرد؟ این نوشتار با توجه به دو مسلک موجود پیرامون ترجیح یعنی تعبدی و عقلایی‌بودن آن، پاسخگوی پرسش های فوق است. بنا بر مسلک اول، تعدی از مرجحات منصوص مشکل می‌نماید تا چه رسد به تعدی از «روایات متخالف»به عنوان موضوع مذکور در اخبار علاجیّه به دیگر موضوعات همچون «اختلاف قرائات» درحالی‌که طرفداران مسلک عقلایی‌بودن، در رفع تعارض میان مطلق طرق و امارات، مبسوط الید بوده و توان اخذ طرف دارای مزیّت و طرح جانب دیگر را دارند.

Applicability of the treatment and preference approaches

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.17.0A basic problem in jurisprudence and Hadith science is the existence of contradictory statements. Such contradictions are sometimes nonrooted and can be removed by the addition of concepts of two or more statements together, but some others are sustained and cannot be resolved through the reconciliation of several statements. In the latter case, two statements are either of the same reference and tenet or one is preferable to the other. Once the two are conceptually or referentially the same, a treatment approach can be used to rule out both or maintain both as options. However, if the two statements are not the same, one can be accepted as a matter of preference. It is to be noted that this kind of cure is implemented only on two statements with a formidable difference. The question is whether or not a preference approach can be applied to two statements with just a slight contradiction, or it is possible to overlook a preference recommended in documented Hadiths in favor of a nonrecommended preference. The other question is if the contradiction between two pieces of evidence can be cured just like two contradictory concepts can. This research seeks to find answers to these questions with regard to unchallengeability and rationality as two ways of approaching the preference issue. According to the first way, it seems difficult to overlook documented preferences, let alone overlooking the contradiction between concepts with an already documented cure and discussing the difference of evidence instead. The advocates of rationality, however, have it easy to deal with contradiction; they simply feel free to take one Hadith and leave the other.