سند و اسناد در کتب حدیثی شیعه در سه قرن اول هجری

یکی از ابزارهای صیانت حدیث از جعل و دروغ، تدقیق در سند روایات است تا افزون بر آن، به شبهه‌افکنی مخالفان مبنی بر عدم اهتمام شیعه به سند و اسناد تا قرن چهارم و پنجم، پاسخ داده شود. از این‌رو ضروری است کتب حدیثی شیعه در سه قرن اول هجری بررسی شود تا نمودار سیر تاریخی و مقدار کاربرد سند و اسناد در این کتاب‌ها بررسی شود. در پژوهش پیش ‌رو، نشان داده شده از 35 کتاب حدیثی شیعه در سه قرن اول هجری، فقط روایات دو کتاب بدون سند است (حدود 5.7 درصد) و در دو کتاب، کمتر به سند پرداخته شده (حدود 5.7 درصد) و در نُه کتاب، اکثر احادیث دارای سند می‌باشد (تقریبا 25.7 درصد) و روایات 22 کتاب (حدود 62.9 درصد) همگی سنددار هستند. بنابراین اکثر یا همه احادیث بیش از 88 درصد کتب حدیثی فارغ از نوع سندها و صحیح یا ضعیف بودن آنها دارای سند است. همچنین سیر تاریخی نمودار نشانگر آن است که اسناد در شیعه از اواسط سده اول مرسوم بوده و در حدود دوره زندگانی امام صادق (ع)، رشد بیشتری یافته است. سپس در حدود زمانی امامت حضرت رضا(ع) با وجود کاهشِ نسبیِ اسناد، با کاربرد سند توسط ایشان در احادیثی همچون «سلسلة الذهب» تقویت می‌شود و طولی نمی‌کشد که ذکرِ سند در کتب حدیثی، بیشتر و بهتر می‌شود تا آنجا که «قرب الاسناد» نگاشته می‌شود.

Reference and citation in Shia Hadith books in the first three centuries A.H

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.11.4Scrutiny in the veracity of references ensures the degree of reliability of historical quotations and responds to dissident objections in that Shia Hadiths were without references until the 4th or the 5th century. Therefore, it is necessary to examine Shai books of Hadith compiled during the first three centuries A.H. in terms of the trend of development and the degree of referentiality of Hadiths. The results of the present study show that, out of 35 books of Hadith belonging to the first three centuries, only two (about 5.7%) lack references, two others (about 5.7%) have just a few references, nine books (25.7%) have references for most of their Hadiths, and the remaining 22 books (about 62.9%) have references for all the Hadiths in them. On this account, most or all the Hadiths contained in more than 88% of Shia books have references, regardless of the type of references and their authenticity. Moreover, the trend of Hadith development shows that the referencing of Shia Hadiths started in the mid first century of Islam and grew about the time of Imam Sadeqh (pbuh). Then, it experienced a relative decline about the time when Imam Reza (pbuh) lived. The idea of referencing was somehow encouraged by Imam Reza when he recited the ‘Selselatol Zahab’ Hadith. Shortly after, giving references to quotations gained a rise till it ideally resulted in the book “Qhorbol Asnad”.