حرف «کاف» خطاب در اسماء اشاره و مطابقت آن با مخاطب در قرآن

یکی از مباحث قرآنی که از دیرباز مورد توجه ادیبان و مفسران بوده، بحث خطاب است. قرآن به عنوان کلام باری تعالی برای هدایت بشر در جهت اثرگذاری بیشتر، از خطاب به ‌صورت گسترده بهره برده است و طیف متنوعی از خطاب‌ها و مخاطبان در قرآن یافت می‌شود. یکی از این ادوات، حرف خطاب در اسماء اشاره است که بسامد بسیاری در قرآن دارد، ولی حرف خطاب اسماء اشاره در قرآن از لحاظ جنس و عدد متغیر است و ضوابط مطابقت و عدم مطابقت آن با مخاطب و علل آن در قرآن روشن نیست. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی‌‌تحلیلی درصدد کشف اختلاف کاربرد حرف خطاب هماهنگ با مخاطب و ناهماهنگ بوده و ویژگی خاص این نوع آیات را بیان می‌کند. در این میان به کمک بافت کلام و یا بستر نزول وحی و استفاده از آراء نحویان و مفسران، روشن شد که در مواردی که حرف خطاب به ‌صورت جمع به‌کار رفته، نظیر «ذلکم»، «اولئکم»، «تلکم»، پیامبر اکرم (ص) در شمار مخاطبان نیست و حروف خطاب مثنی «کما» و نیز مونث «کِ» به افرادی ویژه اختصاص دارد، اما هرگاه «ذلک» به ‌کار رفته باشد، حالت‌های متفاوتی را می‌توان مشاهده کرد.

Suffixes of address in the Quranic demonstrative words and their correspondence to their addressees

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.6.1One of the issues of concern in literature and speech interpretation is address. Terms of address have been both frequently and variously applied in the Quran. This application has made the word of God even more effective for the guidance of man. A commonly used class of devices of address in Arabic consists of the suffixes ‘ka’, ‘ke’, ‘kuma’ and ‘kum’. These four are different in terms of gender and number. They are also used differentially in terms of their correspondence to their addressees, the reason of which is not known. Through a descriptiveanalytical method, the present study seeks to detect why the suffixes of address are sometimes inconsistent with their addresses. Indeed, such inconsistency bestows a unique identity upon the verses. With regard to the textual features, the revelation setting as well as the grammarians’ and interpretors’ opinions, it has emerged that plural words of address such as ‘zalikum’, ‘ulaekum’ and ‘tilkum’ refer to a group of addressees that does not include the prophet. Also, the word of address ‘kuma’ and the feminine suffix ‘ke’ refer to specific persons. In the case of ‘zalika’, however, the usage is differential.