بررسی و نقد تبیین معانی تضمین نحوی توسط ابن‌ عاشور و مشهدی قمی

تضمین نحوی یکی از صنایع مهم ادبی است که شناخت و تمیز آن از صنایع بلاغی دیگر و همچنین کاربست دقیق آن، می‌تواند در انتقال بهتر معانی آیات کمک کند. علمای تفسیر معتقدند که در تضمین، نوعی توسعه معنایی وجود دارد؛ بدین معنی که هرچند در تضمین، یک فعل محذوف و فعل دیگر مذکور است، اما معنای هر دو فعل در تفسیر آیه ملاک قرار می‌گیرد. بنابراین بی‌توجهی به این نکات، به انتقال نیافتن درست بلاغت و معانی نهفته در تضمین می‌انجامد. ازاین‌رو، نگارنده در تحقیق حاضر درصدد است با انتخاب نمونه‌هایی، جایگاه تضمین و همچنین نحوه انتقال بلاغت و معانی نهفته در تضمین را نزد ابن عاشور و مشهدی ‌قمی در دو تفسیر «التحریر و التنویر» و «کنز الدقائق و بحر الغرائب» واکاوی نماید. این دو مفسر دارای سبک متفاوتی هستند. سبک ابن‎ عاشور بیشتر ادبی و بلاغی، اما سبک مشهدی قمی در کنار توجه به مسائل ادبی، بیشتر مبتنی بر روایت است. در نهایت روشن گردید با اینکه تضمین نحوی نزد ابن عاشور در مقایسه با مشهدی قمی جایگاه والاتری داشته و بیشتر بدان پرداخته است، اما گاهی تضمین را با مباحث نحوی و بلاغی دیگر آمیخته است. افزون بر این، هر دو مفسر به ندرت در انتقال بلاغت و معانی تضمین موفق بوده‌اند.

A critical view of syntactic entailment clarification by Ibn-e Ashour and Mashhadi Qomi

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.10.5Syntactic entailment is an important figure of speech the proper application of which helps to better understand and convey the meanings of Quranic verses. As the scholars in the field of interpretation believe, there is a kind of semantic extrapolation in the entailment technique. In an entailment case, a verb is deleted, but another is maintained. The meanings of both verbs should, however, be taken into account when interpreting a verse. Ignoring the entailed verb can lead to the defective understanding of the verse. The present study seeks to shed light on the role of syntactic entailment as seen by Ibne Ashour and Mashhadi Qomi. For this purpose, certain textual examples are picked from the interpretations AlTahrir wa AlTanwir and Kanz olDaqhaeqh authored by those two scholars. The examples serve to show how successfully the interpreters have conveyed the corresponding eloquence and the covert meanings. It is found that they have favored different interpretive styles; while Ibne Ashour mainly uses a literary and rhetorical approach, Mashhadi Qomi mostly sticks to Hadiths with literary concerns on the side. In this regard, Ibne Ashour draws upon syntactic entailments more frequently than Mashhadi Qomi, although he sometimes mixes them up with other syntactic features. By and large, it is concluded that neither interpreter has managed to successfully apply entailments for semantic clarification as well as the highlighting of the Quranic eloquence.