منابع و موانع معرفت حصولی و حضوری از نگاه قرآن

معرفت، یکی از ارزشمند ترین مباحث مطالعات اسلامی است که اهمیت بسیار زیادی در علوم مختلف دارد. معرفت به طور کلی، به دو شقّ کلّی حصولی و حضوری تقسیم می‌شود و یکی از مسائل مهم آن، شناخت منابع و موانع آنهاست. حال سوال مهم اینجاست که در نگاه قرآن کریم، معرفت حصولی و حضوری چه ویژگی‌هایی دارد و چه منابع و موانعی را برای فرآیند تحصیل معرفت، شناسایی کرده است؟ پاسخ این مساله در پژوهش فرارو با روش توصیفی‌‌ تحلیلی و بهره‌گیری از تحلیل محتوای آیات قرآن پی گرفته ‌شده و به این نتایج دست یافته است: قرآن کریم، روش کسب معرفت حصولی که معطوف به‌صورت اشیاست و معرفت حضوری که حقیقت و خودِ معلوم را مورد توجه قرار می‌دهد را متفاوت دانسته و منابع مختلفی را برای دست یابی به آن دو معرفی کرده است. هرچند قرآن کریم، انسان را در ابتدای خلقت، فاقد معرفت حصولی می‌شناساند اما او را دارای نوعی ادراک حضوری از بدو تولد می‌داند که علم حضوری به خویشتن، نمونه آن است. در قرآن کریم، منابع دست‌یابی به معرفت حصولی و حضوری «طبیعت، عقل، تاریخ و دل» معرفی شده است و «حس‌گرایی و تقلید از گذشتگان و تبعیت از هوای نفس»، از موانع معرفت شمرده شده‌اند.

The sources and obstacles of direct and indirect recognitions from the viewpoint of the Quran

Recognition is one of the most favored topics to discuss in Islamic studies. It is also of great importance in other fields of study. Basically, recognition is of two types, direct and indirect. To learn the sources and obstacles of these two types is a great concern. In this regard, the Quran can be of help. The book gives hints to the characteristics of these two kinds of recognition and refers to their sources and obstacles. Using a descriptiveanalytic method, the present study analyzes the corresponding parts of the Quran with the result that the Book makes a distinction between the ways these two recognitions are gained. According to it, direct recognition regards the reality or the obvious self of things, while indirect recognition stems from the appearance of the things around. The Book also introduces certain sources with which to gain each recognition type. It is understood from the verses that man is born with no indirect recognition but he has some sort of innate direct perception. An example of the latter is selfawareness. From the point of view of the Quran, the sources of recognition at the disposal of man are nature, reason, history and heart. The obstacles to recognition have been deemed to be dependence on physical senses, imitation of the past people and following one’s whims and desires.