تحلیل اِسناد-متن اخبار ناظر به خطای کاتبان قرآن

در منابع روایی و تفسیری اهل سنت، اخباری وجود دارد که بیان‏گر خطا و لحن در مصحف است. این اخبار گاه به «خطای کاتبان» در نگارش کلمات خاصی از مصحف و گاه به وجود «لحن» در مصحف اشاره داشته و از مصداق خاصی نام نبرده‌اند. این مقاله، برای تاریخ‌گذاری این اخبار، از روش تحلیل اِسناد متن بهره گرفته و به این نتیجه رسیده است که زمان شکل‌گیری این اخبار، پس از به سرانجام رسیدن پروژه مصحفی حجّاج بن یوسف ثقفی بوده است. با در نظر گرفتن بافت تاریخی صدور این اخبار، می‌توان چنین تحلیل تاریخی ارائه داد: گرچه حجاج به اصلاح رسم مصحف اقدام کرد، اما درعین‌حال از بزرگداشت مصحف عثمانی و تاکید بر محوریت آن و حذف دیگر مصاحف، غافل نبود؛ لذا این اخبار با استفاده از صورت‌بندیِ نقد بر کاتبان مصحف عثمانی یا دفاع از آنان، به نقد بر مصحف نگاشته‏شده توسط حَجاج یا دفاع از این مصحف پرداخته‌اند. اخبار منسوب به عایشه نیز در دوره عباسی رواج یافته و نشان‏دهنده مبارزه عباسیان با نمودهای فرهنگی امویان است. چه اینکه اخبار منسوب به ابان بن عثمان، در مقام دفاع از مصحف عثمانی به‌عنوان رکن اصلی مصحف نگاشته‏شده توسط حجاج است.

Analysis of Attribution or AttributionText of Narrations Related to the Error of the Qur’an

In the Sunni narrative and interpretive sources, there is some narrations that expresses error and tone in the Qur’an. These narrations sometimes refer to the error of the scribes in the writing of certain words of the Qur’an, and sometimes refer to the existence of tone in the Qur’an and do not mention a specific instance. This article uses documenttext analysis to date these narrations and concludes that the timing of these narrations was deep after the completion of the Quranic project of Hajj bin Yusuf.  Considering the historical context of the narrations; Although Hajj bin Yusuf attempted to reform the script of the Qur’an, he nevertheless ignored the Ottoman Qur’an and its emphasis on its centrality and elimination of other quotations. Therefore, this narrations has criticized or in some cases, defended the Qur’an written by Hajj bin Yusuf. The narrations about Aisha, which appeared in the Abbasid period, show the Abbasids’ struggle with the Umayyad cultural manifestations. Because the narrations attributed to Aban ibn ’Uthman is in defense of the Ottoman Qur’an as the main pillar of the Qur’an written by the Hajj bin Yusuf.