هم‌آیی واژگانی تقابلی مکمل در قرآن کریم؛ مطالعه موردی آیات مرتبط با ترکیب «جَنَّات النَّعیم»

در بافت جملات، واژگان هر یک به دلیلی با دیگری پیوند می‌یابد و با پراکندگی منسجم در سراسر متن، سبب انسجام‌بخشی به پیکره آن می‌شوند؛ از این امر به هم‌آیی تعبیر می‌شود که از مهم‌ترین عوامل انسجام‌بخش به متن است. در این میان، ترکیب قرآنی «جَنَّات النَّعِیمِ»، هم‌آیی کاملاً مشهود با سبک و کارکردی ویژه بوجود آورده است. از آنجا که توصیف‌های ارائه‌شده از بهشتیان و جهنمیان عموماً بصری است، این تصاویر در دو منظره متفاوت و متقابل از جهت شخصیت‌ها، عقاید، رفتارها و سرانجام قرار دارند. در این میان، بهشتیان و نعمت‌های فراوان بهشت، به‌عنوان هسته معنایی آیات مرتبط با ترکیب مذکور، انسجام کاملی به واژگان و آیات بخشیده است؛ به‌گونه‌ای که هریک از این مضامین، اولاً رابطه معنایی و معقولی باهم دارند؛ ثانیاً مفاهیم و مضامین یکدیگر را توضیح و تفسیر می‌نمایند و ثالثاً باعث تداعی معانی می‌شوند. این موضوع یکی از عوامل زیبایی چیدمان آن‌ها در قرآن کریم است و این پژوهش در پی تحلیل این چیدمان بر اساس شیوه‌ای روزآمد، به‌منظور تبیین انسجام و هماهنگی آیات مربوط به موضوع‌های متفاوت است.