اقتضائات فقهی در تربیتِ مبتنی بر عادت، تحلیلی اجتهادی بر دیدگاه امام علی علیه‌السلام

مفهوم عادت، از مضامین موردتوجه صاحب نظران در امر تربیت به شمار می رود. در این فرآیند، به‌وسیله تمرین و تکرارِ یک کنش، دشواری انجام آن به تدریج آسان شده و جزئی از خلق‌وخوی انسان می گردد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی اقتضائات فقهی تربیتِ مبتنی بر عادت ازمنظر امام علی علیه‌السلام است. مراد از اقتضائات فقهی، مواردی است که به‌غیراز مباح در احکام خمسه آمده و شامل واجب، مستحب، حرام و مکروه می شود. بدین منظور بیانات مرتبط با مفهوم عادت، از کلام امیرالمومنین علیه السلام بر اساس روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و سپس اقتضائات موردنظر به کمک روش اجتهادی، استخراج و تحلیل شد. یافته های پژوهش عبارت‌اند از: ابتنای عادات بر حق مداری، کنترل مبدا گرایشی، مواجهه فراکنشی با عادات نامطلوب، بسترسازی در بازاندیشی ارادی، شکیبایی در جایگزینی عادت، ایجاد مقبولیت عاطفی، اِعمال ریاضت هدفمند، اجتناب از تغییر در طبع بنیادین، تقدم رذیلت زدایی بر فضیلت آفرینی، صیانت از عادات مطلوب. بررسی یافته ها نشان می دهد که برخی اقتضائات مذکور، «بنیادی» و بعضی «ضمنی» هستند. اقتضائات بنیادی نیز خود بر سه قسم «پیشینی»، «فرآیندی» و «پسینی» به مکلف یعنی مربی تعلق می گیرند.

jurisprudential requirements in habit-based education: an intellectual analysis on imam ali’s view

the concept of habit is one of the topics considered by experts in education. in this process, through practice and repetition of an action, the difficulty of doing it gradually becomes easier and becomes part of the human mood. the aim of the present study is to identify the jurisprudential requirements of habitbased education from the perspective of imam ali. what is meant by jurisprudential requirements are the cases that are mentioned in the five rulings in addition to the permissible ones and include the obligatory, mustahab, haram and makrooh. for this purpose, the statements related to the concept of habit were selected from the words of amir almu’minin (as) based on the method of purposeful sampling and then the required requirements were extracted and analyzed with the help of intellectual method. findings include: adherence to rights management, control of tendency, tendency to react negatively to adverse habits, bedrock in voluntary rethinking, patience in habit replacement, emotional acceptance, purposeful austerity, avoidance of change in fundamental nature, precedence virtue deconstruction on virtuecreation, protection of desirable habits. examination of the findings shows that some of these requirements are fundamental and some are implicit. the basic requirements themselves are given to the obligor, the instructor are classified in three categories: precedent, process and posterior.