بررسی آثار تربیتی «خوف و رجا» از دیدگاه اسلام با تاکید بر قرآن‌ کریم

«خوف» و «رجا» از موضوعات بسیار مهم در ‌رابطه ‌با چگونگی زندگی انسان و تربیت وی می‌باشند از‌این‌رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی آثار تربیتی خوف‌ ورجا از دیدگاه اسلام با تاکید بر قرآن کریم است. جهت دست‌یابی به این هدف، از روش‌ تحلیل زبانی و مفهومی بهره گرفته ‌‌شده ‌است. مضامین استخراج‌شده پژوهش نشان داد، قرآن خوف و رجا را به‌‌عنوان مکمل یکدیگر معرفی ‌می‌کند و نظارت خداوند بر رفتار انسان را به‌واسطه این دو حالت نفسانی برمی‌شمارد؛ به‌نحوی‌که هر دو را سبب تنظیم رفتار انسان قلمداد می‌کند و اذعان ‌دارد که به‌‌موجب آن‌ها نابهنجاری‌ها کنترل ‌می‌شوند. با بررسی آیات پیرامون خوف و رجا و نقش تربیتی این دو ویژگی اخلاقی، این نتیجه حاصل‌ شد: به استناد قرآن کریم، خوف و رجا برای انسان دستاوردهای تربیتی متعددی در سطح فردی و اجتماعی به ارمغان ‌می‌آورد که بخشی از این دستاوردها ویژه خوف هستند، بخش ‌دیگر، مختصِ رجا و پاره‌ای ‌هم، توامان شامل خوف و رجا ‌با‌ یکدیگر ‌می‌شود. این امر بدان ‌جهت است که هرکدام از این واژه‌ها، در ‌برخی از آیات قرآن کریم به‌صورتِ‌‌ تنها و در بعضی دیگر به‌طورِ‌ توامان آورده‌‌ شده‌اند. دستاوردهای یادشده در متن مقاله، تبیین و بررسی‌ شده‌اند.

The Educational Effects of “Apprehension and Hope” from the Viewpoint of Islam with an Emphasis on the Holy Qur’an

Apprehension (Khouf) and Hope (Raja) are significant issues worth to be taken into account in human’s way of living as well as education and training. Therefore, the purpose of this research was to study the educational effects of apprehension and hope from the viewpoint of Islam with an emphasis on the Holy Qur’an. To accomplish this purpose, a linguistic and conceptual analysis method was adopted. The concepts and themes derived from the study indicated that with accordance to Qur’an, apprehension and hope complement each other and God’s supervision of human behavior is through these two virtues. In fact, both of them regulate human behavior and control abnormalities. Investigation of the verses relevant to apprehension and hope and the educational role of these two virtues demonstrated that both apprehension and hope bring about several educational achievements for the individual and the society in general. Some of these achievements are specifically relevant to apprehension, some to hope and some to both apprehension and hope. This is due to the fact that in the Holy Qur’an, these two terms are sometimes mentioned together and at other times stated separately. These achievements are further elaborated and investigated in this paper.