تبیین مراحل تربیت عقلانی مبتنی‌بر مراتب نفس ازمنظر ملاصدرا

هدف پژوهش حاضر، تبیین مراحل تربیت عقلانی مبتنی‌بر مراتب نفس ازمنظر ملاصدراست. این پژوهش از نوع تحقیقات کیفی بوده که از روش تحلیل محتوای کیفی مارشال و راسمن به‌منظور انجام پژوهش بهره گرفته است. برهمین‌اساس، ابتدا کتب تالیفی ملاصدرا، مورد بررسی و از خلال آنها مباحث مربوط به عقل مدنظر قرار گرفته و در مرحله بعد، به‌‌منظور دستیابی به مراحل تربیت عقلانی، ابتدا به نظریات تربیتی ملاصدرا و کسانی که در این زمینه کارکرده‌اند، مراجعه و سپس با جمع‌بندی نظریات حاصله، دیدگاه ملاصدرا در رابطه با تربیت عقلانی و مراحل آن استخراج شد. نتایج حاصله از پژهش حاکی از آن است که صدرا عقل را به‌عنوان یکی از آخرین مراتب نفس شناخته و آن را دارای دو قوه علامه و عماله می‌داند. قوه علامه قادر به  ادراک کلیات است که دارای چهار مرتبه: بالقوه، بالملکه، بالفعل و بالمستفاد است و  قوه عامله  قادر به ادراک جزییات مرتبط با عمل می‌باشد و دارای چهار مرتبه: تهذیب ظاهر، تهذیب باطن، آراستن باطن و فنای فی‌الله است. برهمین‌اساس، تربیت عقلانی از دیدگاه صدرا به‌معنای ایجاد شرایط مساعد تربیتی برای طی‌کردن مراتب عقلانی و رسیدن به آخرین مراتب قوای عاقله یعنی عقل مستفاد و فنای فی‌الله است. سپس مراحل تربیت عقلانی برمبنای مراتب نفس به پنج مرحله: پیش مقدماتی، مقدماتی، تمهید، اعتدال و استعلا، تقسیم و تبیین شد.

An Explanation of the Processes of Rational Training on the Basis of the Stages of the Soul from the Viewpoint of Mulla Sadra

The purpose of this research is to explain the processes of rational training based on the stages of the soul from Mulla Sadra’s view. This is a qualitative research based on Marshall and Rossman’s qualitative content analysis method. Hence, Mulla Sadra’s works were reviewed first and the issues relating to rationality were collected. Next, in order to achieve the stages of rational training, the researchers referred to the educational theory of Mulla Sadra and others who have worked in this field. Having considered all these theories, Mulla Sadra’s views on rational training as well as its stages were identified. The results indicated that Mulla Sadra recognized rationality as one of the last stages of human soul and considered it to have two powers: knowing and acting. The knowing power is capable of understanding the generalities including four potential, internalized, actual and applied levels. The practicing power is able to perceive details related to action, and has four levels: purification of the appearance, purification of the interior, decoration of interior, and annihilation to God. Accordingly, from Sadra’s point of view, rational training means creating proper conditions for training of going through the rational procuresses and reaching the last stage of the power of reason, that is, the applied rationality and annihilation to God. In the end, the stages of rational training were explained in terms of five levels including: preintroductory, introductory, preparation, moderation, and transcendence, and explained.