عوامل موثر بر بهره‌وری آب گندم در تعاونی‌های آب‌بران زمین‌های پایین‌دست سد دوستی

این پژوهش با هدف تعیین بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب در تولید محصول گندم و عوامل موثر بر آن در تعاونی‌های آب‌بران زمین های پایین دست سد دوستی شهرستان سرخس در استان خراسان رضوی انجام شد. در این پژوهش، بهره وری فیزیکی از طریق شاخص cpd[1](میزان محصول تولیدی به ازای هر مترمکعب آب مصرفی) و بهره وری اقتصادی با استفاده از شاخص های bpd[2] (درآمد به ازای هر مترمکعب آب مصرفی) و nbpd[3] (درآمد خالص به ازای هر مترمکعب آب مصرفی) محاسبه گردید. اطلاعات لازم از طریق تکمیل 274 پرسشنامه از کشاورزان گندم کار عضو تعاونی های آب بران گردآوری شد. نتایج نشان داد که برای محصول گندم شاخص cpd معادل 1/35 کیلوگرم بر مترمکعب، شاخص bpd معادل 152920 ریال بر مترمکعب و شاخص nbpd معادل،94710 ریال بر مترمکعب است. نتایج آزمون مقایسه میانگین نشان داد که تفاوت معنی داری بین شاخص های بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب گروه های مختلف پاسخگویان بر حسب سطح تحصیلات، ارتباط با مروج، شرکت در دوره‌های آموزشی، شکل هندسی مزرعه و تعداد قطعات زمین تحت مالکیت وجود دارد. نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین متغیرهای سابقه کار کشاورزی، درآمد، تعداد اعضای فعال خانواده در کار کشاورزی، تعداد دوره‌های آموزشی شرکت کرده، دفعات مراجعه به مروج، مولفه های سرمایه اجتماعی، اقدامات فنی و زراعی، رابطه مثبت و معنی دار وجود داشت. همچنین، رابطه بین متغیرهای فاصله منبع تا مزرعه و مدت هر نوبت آبیاری با شاخص‌های بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب به گونه ای معنی دار منفی بود. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیر درآمد کشاورزان با تاثیر مثبت، بیشترین نقش را در افزایش بهره وری فیزیکی آب (cpd) داشت و متغیر مدت زمان هر نوبت آبیاری با تاثیر منفی، بیشترین نقش را در بهره وری اقتصادی (bpd و nbpd) نشان داد. با توجه به تاثیر منفی متغیر مدت زمان هر نوبت آبیاری بر بهره وری اقتصادی آب، انجام آبیاری متناسب با نیاز گندم و با روشی که حجم آب کمتری مصرف شود، پیشنهاد می گردد.

factors affecting wheat water productivity in water users cooperatives downstream lands of doosti dam

this research aimed to determine the physical and economic productivity of water in wheat production and the factors affecting the farm water productivity of water user’s cooperatives in the downstream area of doosti dam in sarakhs county khorasan razavi province. in this study, physical productivity through the cpd index (amount of product produced per cubic meter of water consumed) and economic productivity using bpd (income per cubic meter of water consumed) and nbpd (net income per cubic meter of water used) were calculated. the necessary information was collected by completing 274 questionnaires from the farmers who were members of water user cooperatives. the results showed that for wheat products, the cpd index was 1.35 kg/m3, the bpd index was 152920 rials/m3, and the nbpd index was 94710 rials/m3. the results of the mean comparison test showed that there was significant difference between the physical and economic water productivity indicators of different groups of respondents according to the level of education, relationship with the extension agent, participation in training courses, the geometric shape of the farm and the number of plots of land owned. the results of the correlation test showed a positive and significant relationship between the variables of agricultural experience, income, the number of active family members in agricultural work, the number of training courses attended, the frequency of referrals to extension agents, the components of social capital, technical and agricultural actions. also, there was a negative and significant relationship between the variables of the distance from the source to the field and the duration of each irrigation cycle with the cpd, bpd, and nbpd. the regression analysis results showed that the variable of agricultural income with a positive effect played a greater role in predicting the cpd and the variable of the duration of each irrigation round with a negative effect played a greater role in predicting the bpd and nbpd. due to the negative effect of the net benefit per drop  duration of each irrigation on the economic productivity of water, it is suggested to carry out irrigation according to wheat needs and with a method that consumes less water.