بهره‌وری آب گندم در ایران و مقایسه آن با مقادیر چند کشور

گندم در کشور و حتی در جهان محصولی استراتژیک محسوب شده و سطح زیر کشت زیادی (تقریبا 50% اراضی آبی کشور) را به خود اختصاص می­دهد. هدف اصلی از این بررسی، مرور و تحلیلی بر وضعیت بهره­وری آب گندم کشور و مقایسه مقادیر آن با مقادیر جهانی بود. برای این منظور با گرد­آوری و مرور منابع علمی کشوری و بین­المللی مقادیر گزارش شده برای بهره­وری آب گندم (در سطوح کلان کشور، حوضه آبریز و استانی)، جمع­ بندی­ها، محاسبات، تجزیه و تحلیل­ها، و نتیجه ­گیری­ های لازم به عمل آمد. بر اساس نتایج، دامنه تغییرات بهره­وری آب گندم در سطح کشور و جهان بسیار وسیع بوده (به ترتیب 2/20/25 و 3/90/3 کیلوگرم بر مترمکعب) و بسته به شرایطی نظیر مناطق جغرافیایی، آب و خاک، سیستم­ های مختلف آبیاری، اقلیم و غیره تغییرات زیادی دارد. بهره­ وری آب گندم آبی کشور (در مقیاس ملی) برابر 0/87 کیلوگرم بر متر­مکعب برآورد می­گردد که در مقایسه با اعداد  جهانی در دامنه متوسط قرار می­گیرد. همچنین، بر اساس مقادیر بهره­ وری آب گزارش شده در مقیاس استانی، متوسط بهره­ وری آب گندم در کشور برابر 0/75 کیلوگرم بر مترمکعب بوده که مجدداً در مقایسه با اعداد جهانی در حد وسط (رو به پائین) قرار دارد. با مقایسه میانگین بهره­وری آب گندم در کشور (75/0 کیلوگرم بر متر­مکعب و مقایسه آن با میانگین بهره­ وری آب گندم 10 کشور عمده تولیدکننده گندم جهان (0/93 کیلوگرم بر متر­مکعب)، بهره ­وری آب گندم کشور حدود 25% کمتر از متوسط این کشورها می­باشد. همچنین متوسط مقیاس ملی (برای کشور ایران) و جهانی این شاخص به ترتیب  0/93 و 1/1 کیلوگرم بر مترمکعب است. لذا مقدار شاخص بهره­ وری آب گندم کشور نسبت به متوسط جهانی خیلی وضعیت نامساعدی ندارد و فاصله نسبتا کمی (22%) برای افزایش آن تا حد متوسط جهانی وجود دارد. ولی فاصله آن تا کشورهای پیشرو و با مقادیر بالای بهره­وری آب گندم (صرفنظر از اهمیت و وسعت کشت گندم در آنها) (نظیر اکثر کشورهای اروپای غربی، آفریقای جنوبی، و مصر در خاورمیانه) ( که تقریبا 1/4 کیلوگرم بر متر­مکعب است)، فاصله نسبتا زیاد (50% کمتر) است. نتیجه­گیری این است که دامنه تغییرات بهره­ وری آب گندم در استان­ها و مناطق مختلف کشور زیاد است، همچنین امکان زیادی برای افزایش آن در مناطق مستعد حتی تا دو برابر مقدار فعلی وجود دارد، که با برنامه ریزی­ها و سرمایه­ گذاری­ های لازم درمیان­ مدت قابل حصول خواهد بود.

Wheat Water Productivity in Iran Compared with Data of Some Countries

Wheat is considered a strategic crop in the country and even in the world. It covers a large area under cultivation (approximately 50% of the country’s irrigated lands).The main objective of this study was to review and analyze wheat WP in Iran and compare it with data of some other world countries. For this purpose, national and international scientific references were collected and reviewed, and the reported values for wheat WP (at the national, basin, and provincial scales) were arranged, calculated, and summarized, and necessary analyses and some conclusions were derived. According to the results, the range of wheat WP values in Iran and the world is very wide (0.252.2 and 0.33.9 kg/m3, respectively), depending on the geographical areas, water and soil conditions, different irrigation systems, climate, etc. The country’s wheat WP (on a national scale) is estimated at 0.87 kg/m3, which is in the middle range compared to world. However, based on the reported wheat WP at the provincial level, the average wheat WP in the country is equal to 0.75 kg/m3, which is again in the (lower) middle range in comparison with the global values. Comparison of  WP mean value at provincial level (0.75 kg/m3) with the average WP of 10 major wheat producing countries (0.93 kg/m3), indicated that the country’s wheat WP is about 25% lower than the average of these countries. Moreover, the Iranian national wheat WP and the global scale average of this index is about 0.93 and 1.1 kg/m3, respectively. Therefore, the value of the country’s wheat WP is not very low compared to the global average, and there is a relatively small gap (just 22%) with the global average. However, it is far from the values of the leading wheat producing countries (1.4 kg/m3), such as most Western European countries, South Africa, and Egypt in the Middle East, with a relatively large distance (50% lower). In conclusion, the range of wheat’s WP are very wide in different provinces and regions of the country, therefore there are many opportunities to increase it event up to twofold. This target could be achieved in the country in the medium term with the necessary investments and planning.