بررسی عوامل موثر بر اضافه برداشت کشاورزان از منابع آب زیرزمینی در دشت زاوه- تربت‌حیدریه

کشاورزی در مناطق خشک و نیمه‌خشک بیشتر به استحصال آب های زیرزمینی وابسته است. بهره برداری از ذخایر آب زیرزمینی در دشت زاوه تربت حیدریه بیشتر از پتانسیل تجدیدپذیر آبخوان بوده و لایه های آب زیرزمینی در این منطقه دارای کسری مخزن است. به همین منظور، در این پژوهش با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از مصاحبه با کشاورزان در این دشت (که از طریق نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای در سال 951394 انتخاب‌شده بودند) و به کارگیری مدل توبیت (tobit model)به روش دومرحله‌ای هکمن به بررسی عوامل موثر بر اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی پرداخته شد. نتایج الگوی دومرحله‌ای هکمن در مورد اضافه برداشت آب نشان داد که در مرحله اول متغیرهای توضیحی نوع کشت غالب، مالکیت شخصی و مالکیت سهم بری چاه آب با اثر نهایی 0.35، 0.43 و 0.41، رابطه مستقیم؛ و متغیرهای عمق چاه، نوع کانال انتقال آب و کشت محصولات کم آب رابطه معکوسی با اضافه برداشت داشتند. در مرحله دوم نتایج نشان داد که رابطه متغیرهای فاصله مزرعه تا چاه، درآمد سالیانه کشاورز و نوع کشت غالب با میزان اضافه برداشت، رابطه ای مستقیم و معنی دار در سطح پنج درصد بود. بر این اساس، توجه بیشتر به عوامل فنی موثر در بهره‌برداری و مدیریت آب به همراه افزایش آگاهی کشاورزان در جهت مشارکت در اصلاح الگوی کشت، گامی موثر درزمینه کاهش اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی بوده و پیشنهاد می شود.

Factors Affecting Groundwater Resources Overdraft by Farmers in Zaveh-Torbath Heydarieh Plain

Agriculture in arid and semiarid areas is dependent on groundwater extraction. Utilization of groundwater resources in ZavehTorbath Haydarieh plain is more than the aquifer’s renewable potential, therefore, these resources have a reservoir deficit. To this end, in this study, using the information obtained from interviews with farmers in this plain, who were selected through cluster sampling in the year 20152016, and the use of the Tobit Model and the twostage method of Hackman, factors influencing the extraction of groundwater resources were studied. The results of the twostage Hackman model showed that, in the first stage, the explanatory variables including the dominant cultivation and personal and share ownership of water wells had a positive final effect of 0.35, 0.43 and 0.41, respectively, while variables of well depth, type of water transfer channel, and low yielding crops had a negative effect on overdraft of groundwater resources. In the second stage, the results showed that farmtowell distance, farmer’s annual income, and type of the dominant cultivation had a positive and significant effect at 5 percent on overdraft. Accordingly, paying more attention to the technical factors effective in water management, as well as raising farmers’ awareness of their participation in improving cropping pattern, is an effective step in reducing overdraft of groundwater resources.