بررسی رابطه بین سلامت معنوی و مصرف آب در بین جامعه محلی گرگان

مقدمه و هدف: دین به‌عنوان یک باور عمومی همواره نقشی اساسی در تکوین و تحکیم نهادهای اجتماعی داشته است. از خلقت آدم تاکنون، دین نه‎تنها به‌عنوان یک راهنمای فردی، بلکه به‌عنوان معیاری برای تنظیم رفتارهای اجتماعی عمل کرده و در حوزه‌های مختلف، از جمله مدیریت منابع طبیعی، نقش مهمی ایفا کرده است. یکی از الگوهای جالب توجه در ارتباط دین و طبیعت، رابطه‌ای است که براساس اهمیت و تقدس آب در آموزه‌های دینی شکل گرفته است. در این چارچوب، آب به‌عنوان نمادی از پاکی، خلوص و سلامت معنوی معرفی شده است. بر اساس این الگو، سلامت معنوی که به‎معنای اتصال عمیق به ارزش‌های دینی و الهی است، نقشی کلیدی در تنظیم روابط تربیتی، دینی، مدنی و فردی ایفا می‌کند. با وجود اهمیت فراوان این موضوع، تحقیقات اندکی در خصوص نقش باورهای دینی در مصرف منابع طبیعی، به‌ویژه در جوامع اسلامی، صورت گرفته است. علت این کمبود، چالش‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با مطالعه این قبیل موضوعات است که اغلب محققان از آن اجتناب کرده‌اند. در حقیقت، باورها و نگرش‌های دینی افراد به‌طور طبیعی از طبیعت و منابع آن الهام گرفته است و در این میان آب یکی از حیاتی‌ترین عناصر طبیعی به‎شمار می‌رود که نقشی کلیدی در حیات و بقای بشریت دارد. دین اسلام به‌ویژه در آموزه‌های قرآنی، بارها و بارها بر اهمیت حفاظت و صرفه‌جویی در مصرف آب تاکید کرده است. قرآن کریم آب را مایه حیات دانسته و بر لزوم مراقبت از این نعمت الهی تاکید کرده است. در کنار این آموزه‌ها، باورهای دینی همواره نقشی محوری در شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارهای افراد ایفا کرده‌اند. یکی از این باورها، که به‌عنوان بخشی از دینداری شناخته می‌شود، مفهوم سلامت معنوی است. سلامت معنوی به‎معنای پیوند عمیق افراد با آموزه‌های دینی است که می‌تواند آن‌ها را به استفاده مسئولانه‌تر از منابع طبیعی، از جمله آب، سوق دهد. این ارتباط نه‎تنها در رفتارهای عبادی و مناسکی افراد قابل مشاهده است، بلکه در جنبه‌های روزمره زندگی، همچون تعاملات اجتماعی و نحوه استفاده از منابع طبیعی نیز تاثیرگذار است. با این‎حال، کمتر پژوهشی به‌طور خاص رابطه بین سلامت معنوی و مصرف بهینه آب را، به‌ویژه در جوامع اسلامی، بررسی کرده است. پیچیدگی‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با مطالعه چنین موضوعاتی همواره چالش‌برانگیز بوده است و این امر سبب شده که کمتر پژوهشی در این زمینه انجام گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر با در نظر گرفتن نقش آب و ارتباط آن با باورهای دینی و سلامت معنوی، به بررسی رابطه بین نگرش مذهبی، سطح درآمد و میزان مصرف آب در جامعه شهرستان گرگان پرداخته است. هدف این مطالعه یافتن پاسخی برای این پرسش است که آیا بین نگرش‌های مذهبی افراد و میزان مصرف آب آن‌ها رابطه‌ای وجود دارد یا خیر؟ همچنین، این پژوهش به بررسی تاثیر متغیرهای دیگری همچون جنسیت، سطح درآمد، تعداد اعضای خانوار و وضعیت شغلی بر میزان مصرف آب پرداخته است.مواد و روش‌ها: این مطالعه از نوع توصیفی- همبستگی بوده و جامعه آماری آن شامل ساکنین شهری شهرستان گرگان در سال 1400 است. از این جامعه آماری، حدود 100 نفر به‎روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. انتخاب این نمونه‌ها به‌گونه‌ای بوده که از بین جوامع مختلف شهری گرگان گزینش شده‌اند تا تنوع در خصوصیات جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی حفظ شود. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامه‌های معتبر و استاندارد استفاده شد. ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسش‌نامه نگرش‌سنج باور دینی، پرسش‌نامه سلامت معنوی و پرسش‌نامه مالی بود. پرسش‌نامه سلامت معنوی پولوتزین و الیسون که شامل 20 سوال است، به‌منظور سنجش دو بعد سلامت مذهبی و سلامت وجودی طراحی شده است. این پرسش‌نامه نمره کلی سلامت معنوی فرد را از 0 تا 100 تعیین می‌کند. پرسش‌نامه دوم به سنجش نگرش افراد نسبت به مصرف آب و گرایش آن‌ها به صرفه‌جویی پرداخته است. این پرسش‌نامه نیز شامل 21 سوال است که ابعاد شناختی، عاطفی، رفتاری و مسئولیت‌پذیری افراد را در ارتباط با مصرف آب مورد ارزیابی قرار می‌دهد. روایی این ابزارها از طریق اعتبار محتوا و پایایی آن‌ها از طریق ضریب آلفای کرونباخ با مقادیر 0/82 برای سلامت معنوی و 0/94 برای پرسش‌نامه گرایش به صرفه‌جویی آب تایید شده است. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری spss استفاده شد. ابتدا از روش‌های آمار توصیفی برای توصیف متغیرهای جمعیتی و شاخص‌های مورد مطالعه (میانگین، انحراف معیار و درصدها) بهره گرفته شد. سپس، از روش‌های آمار استنباطی از جمله ضریب همبستگی اسپیرمن و تحلیل رگرسیون چندمتغیره برای بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل (سلامت معنوی، جنسیت، درآمد، تعداد اعضای خانوار و وضعیت شغلی) و متغیر وابسته (مصرف آب) استفاده شد. سطح معناداری در این مطالعه 0/05 در نظر گرفته شد و تمامی اصول اخلاقی، شامل رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان و حفظ محرمانگی اطلاعات، رعایت شده است.یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان داد که بین سلامت معنوی و مصرف آب رابطه‌ای مثبت و معنادار وجود دارد. این بدان معناست که افرادی که از سلامت معنوی بالاتری برخوردار بودند، تمایل بیشتری به صرفه‌جویی در مصرف آب نشان دادند. همچنین، رابطه معناداری بین میزان مصرف آب و سن افراد مشاهده شد. افراد مسن‌تر نسبت به جوانان تمایل بیشتری به صرفه‌جویی در مصرف آب داشتند. تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان داد که سلامت معنوی و سن دو متغیر اصلی پیش‌بینی‌کننده رفتارهای صرفه‌جویی در مصرف آب هستند. به بیان دیگر، افزایش سلامت معنوی و همچنین افزایش سن افراد به‌طور معناداری با افزایش تمایل به مصرف بهینه آب همراه است. سایر متغیرهای جمعیتی نظیر جنسیت، سطح درآمد، وضعیت شغلی و تعداد اعضای خانوار تاثیر معناداری بر مصرف آب نداشتند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ارتقای سلامت معنوی می‌تواند به بهبود رفتارهای مرتبط با مصرف آب و کاهش هدررفت منابع آبی منجر شود. این تاثیر به‌ویژه در میان افرادی که سن بالاتری دارند، مشهودتر است.نتیجه‌گیری: نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که سلامت معنوی به‌عنوان یک عامل مهم و تاثیرگذار، نقشی کلیدی در بهبود رفتارهای مصرفی آب ایفا می‌کند. تقویت سلامت معنوی و باورهای دینی در جامعه، به‌ویژه در مناطق خشک و کم‌آب، می‌تواند به‌عنوان راهکاری موثر برای مقابله با بحران آب و مصرف بهینه منابع طبیعی مطرح شود. همچنین، یافته‌ها حاکی از آن است که افزایش سن به‌عنوان عاملی مهم در کاهش مصرف آب و گرایش به صرفه‌جویی موثر است. بنابراین، آموزش و ترویج مفاهیم دینی مرتبط با صرفه‌جویی و حفاظت از منابع طبیعی، به‌ویژه از طریق نهادهای دینی و آموزشی، می‌تواند نقشی مهم در تغییر الگوی مصرف آب در جامعه داشته باشد. به‌طور کلی، نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ارتقای سلامت معنوی از طریق آموزش و آگاهی‌بخشی می‌تواند به کاهش مصرف بی‌رویه آب و حفاظت بهتر از منابع طبیعی منجر شود. این امر به‌ویژه در جوامعی که با بحران کمبود آب مواجه هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است و نیازمند توجه بیشتر سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان فرهنگی و آموزشی است. 

the relationship between spiritual health and water consumption among the local community of gorgan

extended abstractbackground: as a public belief, religion has always played a fundamental role in the development and strengthening of social institutions. since the creation of mankind, religion has not only acted as a personal guide but also as a measure for regulating social behaviors and has played an important role in various areas, including natural resource management. one of the interesting patterns in the relationship between religion and nature is the connection formed based on the significance and sanctity of water in religious teachings. in this context, water is introduced as a symbol of purity, innocence, and spiritual health. according to this pattern, spiritual health, which refers to a deep connection to religious and divine values, plays a key role in regulating religious, civic, and individual relationships. despite the great importance of this topic, few studies have investigated the role of religious beliefs in the consumption of natural resources, especially in islamic societies. this shortage of research is largely due to the cultural and social challenges associated with studying such topics, avoided by many researchers. in reality, people’s religious beliefs and attitudes are often naturally inspired by nature and its resources, among which water is one of the most vital elements of nature, playing a crucial role in the survival and life of humanity. islam, particularly in its qur’anic teachings, repeatedly emphasizes the importance of water conservation and careful use. the holy qur’an refers to water as the source of life and stresses the need to care for this divine blessing. alongside these teachings, religious beliefs have always played a central role in shaping people’s attitudes and behaviors. one such belief, which is recognized as part of religious practice, is the concept of spiritual health, which refers to an individual’s deep connection with religious teachings that can guide them toward more responsible use of natural resources, including water. this connection is not only evident in religious and ritualistic behaviors but also influences everyday life aspects, such as social interactions and the use of natural resources. however, fewer studies have specifically examined the relationship between spiritual health and optimal water use, particularly in islamic societies. cultural and social complexities associated with studying such topics have always posed challenges, leading to limited research in this field. considering the role of water and its connection to religious beliefs and spiritual health, the present study seeks to investigate the relationship between religious attitudes, income levels, and water consumption in the community of gorgan. this study aims to answer the question: is there a relationship between individuals’ religious attitudes and their water consumption? additionally, the study explores the influence of other variables, such as gender, income level, family size, and employment status, on water consumption. methods: this descriptive-correlational study focuses on the urban population of gorgan in 2021. a total of 100 individuals were selected from this population using simple random sampling. the samples were selected to ensure diversity in demographic, economic, and cultural characteristics. standard and validated questionnaires were used as data collection tools, including a religious attitude scale, a spiritual health questionnaire, and a financial questionnaire. the spiritual health questionnaire, by polotzin and ellison, consists of 20 questions designed to measure two dimensions: religious health and existential health. this questionnaire determines an individual’s overall spiritual health score from 0 to 100. the second questionnaire assessed individuals’ attitudes toward water consumption and their inclination toward water conservation. this questionnaire included 21 questions to evaluate cognitive, emotional, behavioral, and responsibility dimensions related to water consumption. the validity of these tools was confirmed through content validity, and their reliability was verified using cronbach’s alpha, with values of 0.82 for spiritual health and 0.94 for the water conservation attitude questionnaire. data were analyzed using spss statistical software. initially, descriptive statistics were employed to describe demographic variables and study indices (mean, standard deviation, and percentages). then, inferential statistics, including spearman’s correlation coefficient and multivariate regression analysis, were used to examine the relationship between independent variables (spiritual health, gender, income, family size, and employment status) and the dependent variable (water consumption) at a significance level of 0.05. all ethical principles, including informed consent from participants and confidentiality of information, were observed in this study.results: a significant positive relationship was observed between spiritual health and water consumption, meaning that individuals with higher spiritual health were more inclined to conserve water. additionally, a significant relationship was observed between water consumption and age. older individuals were more likely to conserve water than younger ones. multivariate regression analysis showed that spiritual health and age were the two main predictors of water-saving behaviors. in other words, an increase in spiritual health and age was significantly associated with a greater tendency toward optimal water use. other demographic variables, such as gender, income level, employment status, and family size, did not significantly affect water consumption. the results suggest that improving spiritual health can lead to better water consumption behaviors and a reduction in water waste. this impact is particularly noticeable among older individuals.conclusion: the findings of this study indicate that spiritual health, as an important and influential factor, plays a key role in improving water consumption behaviors. strengthening spiritual health and religious beliefs in society, especially in arid and water-scarce regions, can serve as an effective strategy for addressing the water crisis and promoting the optimal use of natural resources. the findings also suggest that age is an important factor in reducing water consumption and encouraging conservation. therefore, promoting and educating religious concepts related to natural resource conservation and protection, particularly through religious and educational institutions, can play a crucial role in changing water consumption patterns in society. overall, the results of this study indicate that enhancing spiritual health through education and raising awareness can lead to reduced excessive water consumption and better protection of natural resources. this is especially important in communities facing water scarcity, requiring greater attention from policymakers and cultural and educational planners.