ارائه راهکارهای مدیریتی برای حوزه آبخیز الولک استان قزوین مبتنی بر رویکرد dpsir

مقدمه و هدف: حوزه آبخیز به‌عنوان یک واحد برنامه‌ریزی و مدیریتی با لحاظ تمام ابعاد اقتصادی-اجتماعی، فیزیکی، بوم‌شناختی، فنی و سازمانی، موردقبول جامعه علمی قرارگرفته است که به دلیل تنش‌های وارده به‌ویژه در اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در حال آسیب دیدن و تخریب می باشد. به‌‌نحوی‌که تغییر اقلیم، تغییر کاربری اراضی، آسیب به تنوع زیستی، افزایش رو به رشد هدر رفت منابع آب‌وخاک و بسیاری از مسائل دیگر دلالت بر دخالت نابجای انسانی دارد. بر همین اساس، مدیریت موثر حوزه‌های آبخیز نیازمند درک ارتباطات بین اجزای مختلف سامانه آبخیز و لحاظ پویایی آن برای حصول خروجی مطلوب است. ازاین‌رو اصولی‌ترین گام در طرح ‌های مدیریت آبخیز شناخت آسیب‌ های حوزه آبخیز و بررسی دلیل آن ها و درنتیجه شناسایی راهکارهای اصلی مدیریتی است؛ بنابراین پیش از تدوین برنامه ‌های کاری، بررسی ریشه آسیب ‌ها و تعیین راه کارهای مدیریتی ضروری می باشد.مواد و روش ‌ها: این پژوهش به دنبال تعیین پاسخ های مدیریتی با استفاده از رویکرد dpsir می باشد که در ابتدا مشکلات حوزه آبخیز شناسایی و سپس نسبت به ارائه پاسخ‌های مدیریتی اقدام شده است. در این رویکرد  با بررسی مولفه‌های نیروهای محرکه، فشار، وضعیت، اثر، پاسخ و ارتباط بین آن‌ها، اولویت بندی مولفه‌ها با تهیه و تکمیل پرسش نامه طیف لیکرت مبتنی بر یک مطالعه توصیفی- تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای، تشکیل جلسه با کارشناسان و خبرگان، طرح پرسش، بحث، تبادل‌نظر، بازدید از منطقه، برگزاری جلسات با آبخیزنشینان، شوراها و دهیارها و استفاده از آزمون فریدمن صورت پذیرفته است.یافته ‌ها: یافته‌ها در این تحقیق نشان‌دهنده آن است که پنج نیروی محرکه موثر در حوزه آبخیز باعث ایجاد 12 فشار تاثیرگذار در حوضه بوده که باعث به وجود آمدن چهار وضعیت با نُه اثرگذاری مهم شده که 18 پاسخ را به همراه داشته است. نتیجه حاصله نشان می‌دهد که از پنج نیروی محرک تاثیرگذار در حوزه آبخیز، توسعه باغات و کشاورزی و تغییرات اقلیمی به ترتیب با میانگین رتبه 3/74 و 3/16 مهم‌ترین و تاثیرگذارترین مولفه‌هایی هستند که باعث ایجاد فشار بر حوضه و کاهش پوشش گیاهی طبیعی عرصه می‌شوند. استفاده مفرط از مراتع، بهره‌برداری مفرط از آب‌وخاک فشارهای مهمی بوده که منجر به افزایش فرسایش، سیل‌خیزی و همچنین کاهش آبدهی منطقه می‌شوند که پیامدی ازجمله کاهش تولید علوفه، تخریب زیستگاه و افزایش هزینه‌های زندگی جوامع حاضر در حوزه آبخیز را به دنبال خواهند داشت؛ بنابراین پاسخ به این مولفه‌ها ازجمله پیامد و فشارها و اعمال مدیریت سازگار می‌تواند نتایج امیدوارکننده‌ای در بهبود وضعیت حوزه آبخیز و جوامع حاضر داشته باشد.نتیجه‌ گیری: نتایج حاصله ارائه پاسخ‌هایی چون در نظر گرفتن برنامه‌های آموزشی و ترویجی فرهنگ منابع طبیعی، اشتغال‌زایی و ایجاد شغل‌های جایگزین، اقدامات آبخیزداری در سطح آبخیز با میانگین رتبه 12/7 و 12/16 و 12/04 مهم‌ترین نتایج در این پژوهش بوده است.

developing management solutions for alolak watershed in the qazvin province using the dpsir approach

extended abstractintroduction and objective: the watershed as a planning and management unit considering all socio-economic, physical, ecological, technical and organizational dimensions, has been accepted by the scientific community, which is being damaged and degraded due to the stresses caused especially by climate change and human activities. in such a way that climate  and land use change, damage to biological diversity, inceasing waste water and soil erosion along with many other issues indicate inappropriate human intervention. therefore, the effective management of watersheds requires understanding the connections between its different components and dynamics in order to achieve the desired output. apparently, the most fundamental step in watershed management plans is to recognize the potential threats to find out their causes and, as a result, identify the main management solutions. therefore, before formulating work plans, it is necessary to investigate the root of the threats and determine the management scenarios.m aterial and methods: the purpose of this research is to determine the management options using the dpsir approach, which first identifies the problems of the watershed and then provides management responses. in this approach, the investigated components are driving forces, pressure, situation, impact, response and the relationship between them. prioritizing the components through the preparation of a likert scale questionnaire based on a descriptive-analytical study, library studies, holding meetings with experts, watershed residents, village councils, asking questions, discussing, exchanging opinions, visiting the area and the use of friedman’s test has been done.results: the findings of the research show that five effective driving forces in the watershed have caused 12 influential pressures, which have resulted in four situations and nine important effects that have resulted in 18 responses. moreover, the result shows that out of the five influential driving forces in the watershed, the development of orchards and agriculture and climate change are the most important and influential factors with an average rating of 3.74 and 3.16, respectively, which cause pressure on the watershed and reduce the natural vegetation of the area. overgrazing, excessive exploitation of water and soil resources are important pressures that lead to increasing soil erosion, flooding, and also a decrease in water yeild of the region, which will result in a decrease in fodder production, habitat destruction, and increase in the living costs of the communities in the watershed area. therefore, the response to these components, including the consequences and pressures, and consistent management practices can provide promising results in improving the watershed, environment, and current communities.conclusion:the results of providing educational and extension programs of natural resources behavior, employment generation and creating alternative jobs, watershed management measures at the with an average rating of 12.7, 12.16 and 12.04 were the most important solutions in this research