تعیین نقشه حساسیت به سیل با استفاده از مدل نسبت فراوانی احتمالاتی در حوزه آبخیز خیاوچای، اردبیل

مقدمه و هدف: شدت و فراوانی وقوع سیل ﺑﻪ ﻋﻮاﻣلی هم‌چون مشخصات ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ حوزه آبخیز شامل ﺷﻜﻞ منطقه، ﺷﻴﺐ، شبکه آﺑﺮاﻫﻪای و ﻧﺎﻫﻤﻮاری زﻣﻴﻦ وابسته است. علاوه بر این، وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ: ﺑﺎرش، ذﺧﻴﺮه و ﺗﻠﻔﺎت ﺑﺮﮔﺎﺑﻲ و ﭼﺎﻻﺑﻲ، ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮی و اﻗﺪاﻣﺎت انسانی، در ﺑﺮوز و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺳﻴﻼب ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرتﻫﺎی ﻧﺎﺷﻲ از آن دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ. تعیین مناطق سیل‌‌خیز و آسیب‌پذیر در برابر سیلاب از پیش‌نیازهای برنامه‌ریزی مدیریت سیل و خسارت‌های ناشی از آن است.مواد و روش‌ها: این پژوهش جهت ارزیابی حساسیت به سیل مناطق مختلف حوزه آبخیز خیاوچای واقع در غرب استان اردبیل با وسعت 12680 هکتار با استفاده از روش نسبت فراوانی انجام شد. به‌منظور ارزیابی حساسیت به سیل و اولویت‌بندی زیرحوزه‌ها از پارامترهای طبقات ارتفاعی، شیب، انحنای زمین، شاخص رطوبت توپوگرافی، فاصله از رودخانه، جهت، تراکم زهکشی، گروه هیدرولوژیکی خاک، زمین‌شناسی و کاربری اراضی استفاده شد. نقشه‌های رقومی کلیه پارامترها با استفاده از نرم‌افزارهای مربوطه با فرمت رستری تهیه شدند. سپس با توجه به سیلاب‌های قبلی رخ داده در منطقه مطالعاتی موقعیت جغرافیایی 107 نقطه سیل‌گیر در منطقه تعیین شد. این مجموعه نقاط به‌صورت تصادفی به گروه‌هایی متشکل از 74 نقطه (70 درصد) برای واسنجی و 33 نقطه (30 درصد) برای اعتبارسنجی تقسیم شدند. سپس با تجزیه و تحلیل‌های مقایسه‌ای بین موقعیت رخداد سیلاب‌های قبلی و پارامترهای محیطی موثر بر وقوع سیلاب‌‌ها وزن تاثیر هر کلاس از پارامترها به دست آمد. در نهایت نقشه احتمال سیل منطقه مورد مطالعه به دست آمد. یافته‌ها: بر اساس نقشه پتانسیل سیل‌گیری، حساسیت به سیل حوزه آبخیز خیاوچای به‌صورت پنج طبقه با حساسیت خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم نشان داده شد. نتایج نشان داد زیرحوضه‌های واقع در مجاورت خروجی حوزه بیش‌ترین حساسیت به سیل را دارد. به‌عبارتی سیل‌خیزی زیرحوزه‌های واقع در پایین‌دست آبخیز خیاوچای به‌دلیل تجمع رواناب و نیز حساسیت بالای ناشی از تاثیر سایر متغیرهای شیب و کاربری زراعی دیم است. نتیجه‌گیری: حفظ حریم رودخانه و انجام عملیات مختلف آبخیزداری به‌منظور هدایت جریان در این مناطق می‎تواند خسارت‎های احتمالی ناشی از وقوع سیل را کاهش دهد. نقشه حساسیت به سیل ارائه شده می‌تواند مبنای اولویت‌بندی مناطق سیل‌خیر و نیز اقدامات کنترلی در راستای مدیریت سیلاب است. لذا، انجام اقدامات آبخیزداری جهت کنترل سیل در این منطقه از اهمیت بیش‌تری برخوردار است.

flood susceptibility mapping using the frequency ratio method in khiav chai watershed, ardabil

introduction and objective: the severity and frequency of floods, depends on watershed characteristics, including shape, slope, drainage density and terrain parameters. also, hydrological characteristics such as rainfall, storage, interception, infiltration, and anthropogenic activities can intensify or reduce the flood losses. determining flood-prone and flood-prone areas is a prerequisite for flood management planning and damage.material and methods: this study was conducted to assess the flood susceptibility of khiavachai sub-watersheds located in the west of ardabil province with an area of 12,680 hectares using frequency ratio method. parameters of elevation, slope, land curvature, topographic wetness index, distance from rivers, direction, drainage density, hydrological soil group, geology and land use were used to assess flood sensitivity and prioritize sub-watersheds. the spatial map of selected parameters was prepared in raster format. then, according to the historical flood events, the spatial location of 107 flood points in the area was determined. the observed flood event points were randomly divided into groups consisting of 74 points (70%) for calibration and 33 points (30%) for validation. then, by comparative analysis between the occurrence of previous floods and environmental parameters affecting the occurrence of floods, the impact weight of each class of parameters was obtained. finally, a flood probability map of the study area was obtained.results: according to the flood potential map, flood susceptibility of khiavachai watershed was shown as five classes with very high, high, medium, low and very low levels. the results showed that the sub-watersheds (1 and 2) adjacent to the outlet of the basin have the highest flood sensitivity. in other words, flooding of sub-watersheds located downstream of khiavachai watershed is due to runoff accumulation and high flood prone due to the impact of other variables of slope and rainfed agricultural land use.conclusion: protecting the river and carrying out various watershed management operations to convey the flow in these areas can reduce the potential damage caused by floods. the proposed flood sensitivity map can be the basis for prioritizing flood areas as well as control measures for flood management. therefore, watershed management measures to control floods in this area are more important.