اثربخشی اقدامات آبخیزداری بر فرسایش و رسوبدهی آبخیز قرناوه استان گلستان

مقدمه و هدف: ارزیابی تاثیر اقدامات آبخیزداری بر مولفه های مختلف آبخیز در بهبود عملکرد اقدامات مذکور حائز اهمیت فراوان است. ارزیابی دقیق اقدامات نیازمند پایش پیوسته و دقیق شرایط آبخیز در طول زمان می باشد. اما متاسفانه در کشورهای در حال توسعه، در بسیاری موارد پایش به دلیل نیاز به صرف هزینه زیاد مورد توجه قرار نمی  گیرد. لذا در ارزیابی اقدامات آبخیزداری با آبخیزهای فاقد اطلاعات کافی مواجه می  باشیم. در ارزیابی اقدامات باید از روش هایی استفاده کرد که با اطلاعات موجود، قادر به ارائه نتایج مناسب باشد. در پژوهش حاضر به منظور ارزیابی اقدامات آبخیزداری (سازه ای، زیستی) که از اوایل دهه 1380 در آبخیز قرناوه حوضه رودخانه گرگان رود اجرا شده، تلاش شد از تحلیل داده های در دسترس با روش های مختلف استفاده شود.مواد و روش‌ها: به منظور بررسی تاثیر عوامل اقلیمی و محیطی بر فرسایش و رسوب، تغییر کاربری اراضی و تغییرات زمانی بارش در طول دوره آماری مورد ارزیابی قرار گرفت. نظر به اهمیت بررسی اثر منطقه ای سازه های آبخیزداری، تاثیر آن ها بر فرسایش با استفاده از تصاویر ماهواره ای قبل و بعد از احداث سازه ها بررسی شد. سپس با استفاده از آمار ایستگاه رسوب سنجی تمر و روش من کندال رتبه ای، سال  های دارای تغییر معنی دار در میزان رسوبدهی مشخص شدند. سپس مقدار فرسایش و رسوبدهی برای دوره های آماری مشخص شده با استفاده از روش rusle و منحنی سنجه رسوب تخمین زده شد. یافته‌ها: بررسی سری زمانی تصاویر ماهواره ای موجود از محل سازه ها در آبخیز قرناوه، در بیشتر موارد نشان دهنده کنترل فرسایش در محل سازه ها بود. این در حالی است که محاسبه و مقایسه میزان فرسایش با روش rusle و میزان رسوبدهی با تحلیل داده  های بار معلق در دوره های زمانی مشخص شده توسط روش من کندال رتبه ای نشان داد که در دوره آماری 95-1387 در مقایسه با دوره آماری 86-1378 متوسط فرسایش آبخیز قرناوه حدود 2 تن در هکتار در سال افزایش یافته است. مقایسه رسوب ایستگاه رسوب سنجی تمر در دو دوره زمانی مذکور نیز حاکی از افزایش رسوبدهی می باشد. نتیجه‌گیری: با وجود اینکه اقدامات آبخیزداری اثرات مثبت محلی بر کاهش میزان رسوبدهی آبخیز داشته است، اثرات توام عوامل دیگری نظیر تغییر کاربری اراضی و شرایط آب و هواشناسی موجب افزایش نسبی میزان فرسایش و رسوبدهی آبخیز قرناوه شده است. هرچند نتایج پژوهش حاضر حاکی از تاثیر مثبت اقدامات آبخیزداری نیست، باید توجه داشت که در ارزیابی اثرات اقدامات آبخیزداری هم بایستی به مقیاس مکانی اثرات توجه کرد و هم به اثرات توام و متقابل تمامی عوامل تغییر در آبخیز پرداخته شود.

efficiency of watershed management measures on erosion and sedimentation of qarnaveh watershed, golestan province

introduction and objective:  evaluating the effects of watershed management measures on various components of watersheds is very important for improving the performance of actions. accurate evaluation requires continuous and correct monitoring. while monitoring is not mostly considered in developing countries due to the high cost of its implementation. therefore, sufficient data are not available for evaluating watershed management measures. so, the methods should be selected based on available data to achieve appropriate results. current research is conducted to evaluate the implemented watershed management measures (mechanical, biological) since the early 2001s in qarnaveh watershed which is one of the subbasins of gorganrood river great catchment using analysis of available data by different approaches.materials and methods: in order to investigate the effect of climatic and environmental components on erosion and sedimentation, temporal changes of land use and precipitation were assessed in the study period. due to the importance of investigating local effects of measures, their impact on erosion was investigated using satellite images before and after construction of checkdams. then, the changing points were identified using recorded suspended load in tamar station and sequential mann kendall approach. then the amount of erosion and sedimentation for defined study periods was estimated using rusle and sediment rating curve approaches.results: satellite image time series mostly showed local erosion control for upstream of checkdams. while, estimated erosion using rusle and sedimentation using sediment rating curve for determined study periods using sequential mann kendall showed increase in erosion from 36.9 to 38.8 ton per hectare per year from period of 1999-2008 to 2009-2016. comparison of estimated sediment of tamar station for two study periods also showed an increase in sedimentation.conclusion: although watershed management operation has had positive local effects on reducing sedimentation, the combined effects of other components such as land use and meteorological conditions resulted a relative increase in erosion and sedimentation of qarnaveh watershed. therefore, to evaluate the effects of watershed management measures, the spatial scale of the effects and the interaction between different components should be considered.