پهنه بندی و مطالعۀ میدانی لغزش و رانش ها در اطراف جاده های جنگلی دارابکلا- ساری

مقدمه و هدف: در استان های شمالی کشور مخصوصا استان مازندران، گیلان و گلستان بدلیل ساخت جاده های جنگلی میزان درصد زمین‌لغزش به طور نسبی زیاد است. با توجه به اهمیت حفظ و نگهداری نگهداری جاده در مدت اجرای طرح تنفس جنگل، پهنه بندی مناطق مستعد از نظر وقوع لغزش و رانش و تهیه نقشه هایی با خطر بالای وقوع لغزش ضروری بنظر می رسد. از آنجایی که اثرات طرح تنفس کمتر مورد بررسی قرار گرفته است این مطالعه بدنبال بررسی بیشتر تاثیر طرح تنفس بر حفاظت و نگهداری جاده های جنگلی می باشد. بنابراین هدف از این مطالعه مکانیابی دقیق مناطق پرخطر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده های جنگلی با در نظر گرفتن نقاط کنترل زمینی و مدلسازی عوامل موثر بر وقوع لغزش و رانش در اطراف جاده های جنگلی می باشد. مواد و روش‌ها: جنگل دارابکلا در جنوب شرقی ساری به منظور این پژوهش انتخاب شد. ابتدا عوامل مهم و موثر بر وقوع زمین‌لغزش در منطقه شناسایی شد. سپس لایه های شیب، جهت شیب، شبکه جاده و بافر فاصله از جاده، خاک، خطوط گسل و آبراهه ها با استفاده از نرم افزار qgis ver. 3.61 تهیه شد. همچنین نقاط کنترل زمینی (gcps) از مناطق مستعد لغزش و همچنین ‌لغزش‌های انجام شده بصورت جداگانه در منطقه مورد مطالعه به وسیله دستگاه gps ثبت و سپس در محیط qgis رقومی‌شد. اولویت بندی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی انجام و پس از اعمال وزن لایه ها و طبقه بندی مجدد نقشه نهایی پهنه بندی بدست آمد.یافته‌ها: بر اساس نتایج بدست آمده 29/71 و 35/28 درصد از مساحت منطقه به ترتیب دارای خطر خیلی کم و کم از نظر وقوع زمین‌لغزش هستند. 21/75 درصد مساحت منطقه دارای خطر متوسط، 10/89 درصد مساحت منطقه معادل 289 هکتار دارای خطر زیاد و 2/37 درصد منطقه که معادل حدود 63 هکتار منطقه است دارای خطر خیلی زیاد از نظر وقوع زمین‌لغزش هستند. نتایج صحت پهنه بندی لغزش و رانش ها نشان داد از بین 29 نقطه ثبت شده به عنوان نقاط کنترل زمینی 22 مورد آن از نظر پهنه بندی در مناطقی با خطر لغزش زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته اند و همچنین 4 مورد آن در مناطقی با خطر زمین لغزش متوسط قرار دارند. بنابراین نتایج حاصل از پهنه بندی با درصد بالایی با واقعیت زمینی مطابقت دارد و تنها در 3 مورد پهنه بندی کارایی کمتری نشان داد. در منطقه دارابکلا بدلیل وجود سنگ بستر مارن و زهکشی نادرست جاده لغزش های کم عمق متعددی با فواصل کمتر از 200 متری حاشیه جاده ثبت شده است که بدلیل رها شدن جنگل و عدم اعمال مدیریت در حال توسعه و پیشرفت است. همچنین بیشتر لغزش‌های اتفاق افتاده در منطقه ی مورد مطالعه، در فاصله ای کمتر از 200 متر از آبراهه ها مشاهده می‌شود. بازدیدهای میدانی نشان می‌دهد که لغزش ها بیشتر در مناطقی مشاهده می شوند که جاده از کنار دره ها عبور کرده و یا آن را قطع می کند و بدلیل فقدان زهکشی سبب ایجاد لغزش و رانش های متعدد می شود. نتیجه‌گیری: این مطالعه نشان داد پهنه بندی تا حدود زیادی واقعیت های زمینی را تایید می کند. با توجه به آمار لغزش های ثبت شده در تقاطع جاده و آبراهه ها در محل دره های اطراف جاده، جاده های جنگلی دارابکلا نیاز به پروژه های مرتبط با حفاظت آب و خاک دارد. به نظر می رسد زهکشی اصولی جاده و استفاده از روش های زیست مهندسی خاک تا حدودی زیادی می تواند به حفظ جاده و احیا خاک و پوشش گیاهی منطقه کمک نماید.

zoning and field study of landslid es along forest roads of darabkola-sari

introduction and objective: in the northern provinces of iran, especially mazandaran, gilan and golestan provinces, the percentage of landslides is relatively high due to the construction of forest roads. considering the importance of road maintenance projects during the implementation of the forest respiration plan, it’s necessary to zoning areas suseptble to landslides. given that the effects of the forest respiration plan were not studied; in this study we investigate the effect of respiration plan on the maintenance projects of forest roads. the purpose of this study is landslide hazard zoning around forest roads by considering the ground control points (gcps) and modeling the factors affecting the occurrence of landslides around forest roads.material and methods: darabkola forest in the southeast of sari was selected for this study. first, the factors affecting the occurrence of landslides were identified in the region. then the layers of slope, slope direction, road network, soil and buffer of distance from road, fault lines and waterways was prepared using the qgis 3.61 software. also, gcps from area suseptble to landslide as well as recently occurred landslides were recorded separately using the gps device and then digitized in qgis environment. prioritization was performed using the analytical hierarchy process (ahp) and after applying the weight of the layers and reclassification, the final zoning map was obtained.results: according to the results, 29.71 and 35.28% of the area have very low and low risk of landslides, respectively. also, 21.75% of the area has a medium risk, 10.89% of the area equivalent to 289 hectares has a high risk and 2.37% of the area which is equivalent to about 63 hectares of the area has a very high risk of landslides. the results of accuracy of landslide zoning showed that from 29 points recorded as ground control points, 22 of them are located in areas with high and very high landslide risk and only 4 of them are located in areas with moderate landslide risk. therefore, the results of zoning are consistent with the ground reality with high accuracy and showed less efficiency in only 3 cases. in darabkola forest, due to the presence of marl bedrock and lack of drainage, several shallow landslides with distances of less than 200 meters along the road have been recorded, which are developing due to lack of management. also, most of the landslides in the study area observed at a distance of less than 200 meters from waterways. field visits show that most recorded landslides observed in areas where the road crosses along valleys and or intersects the valleys and due to lack of drainage, it causes multiple landslide along the road.conclusion: this study showed that zoning confirms the ground realities. accoeding to the intersection of roads and waterways in the valleys, darabkola forest roads need projects related to soil and water conservation. it seems that improving the road drainage and using soil bioengineering methods can help to improve road maintainance and vegetation cover in landslide area.