تحلیل موانع مشارکت مردمی در طرح‌‌های آبخیزداری حوضه نینه‌رود استان قزوین

مقدمه و هدف: مشارکت مردم در طرح‌‌های توسعه آبخیز عامل مهمی در موفقیت و یا شکست آنهاست. براین‌اساس در هر حوضه آبخیز برای اتخاذ تدابیری در راستای رفع موانع مشارکتی مردم، شناسایی عوامل موثر بر ضعف مشارکت مردمی ضروری است. از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان در راستای رفع موانع مشارکت جوامع محلی در طرح‌های آبخیزداری به انجام رساند، شناسایی، دسته‌بندی و رتبه‌بندی عواملی است که باعث ضعف مشارکت آنها در این طرح‌ها می‌شود. هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر ضعف مشارکت جوامع روستایی در طرح‌های آبخیزداری (انواع عملیات بیولوژیک، مکانیکی، بیومکانیکی و مدیریتی) حوضه نینه‌رود در استان قزوین است. همچنین مقایسه‌‌ای نیز بین دیدگاه کارشناسان و جوامع محلی درباره میزان اهمیت این عوامل انجام شد.مواد و روش‌‌ها: حوزه آبخیز نینه‌رود با مساحت 12336 هکتار در 30 کیلومتری شمال شرق قزوین واقع شده است. مطالعات تفصیلی-اجرایی این حوضه در سال 1386 به تصویب کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین رسیده و طی سال‌‌های 1389 تا 1396 انواع طرح‌‌های بیولوژیک، مکانیکی، بیومکانیکی و مدیریتی در آن اجرا شده است. شناسایی عوامل موثر بر ضعف مشارکت مردمی در طرح‌‌های آبخیزداری حوضه نینه‌‌رود بر اساس پرسش از کارشناسان و مراجعه به منطقه و مصاحبه حضوری با ساکنان و بهره‌برداران منطقه و نیز مطالعات کتابخانه‌‌ای انجام شد. در تحقیق حاضر این عوامل به چهار شاخص اصلی مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی - ترویجی طبقه‌‌بندی شدند که دربردارنده 18 زیرشاخص شناسایی‌‌شده است. در این پژوهش ابزار اندازه‌گیری و جمع‌آوری داده‌ها پرسش‌نامه بود و بر این اساس دو نوع پرسش‌‌نامه مقایسات زوجی و طیف لیکرت طراحی و روایی آنها توسط گروه خبرگان تایید شد. برای اطلاع از دیدگاه جوامع محلی درباره میزان اهمیت این عوامل، از بین 1323 سرپرست خانوار موجود در حوضه، مطابق با فرمول کوکران تعداد 298 نمونه انتخاب و پرسش‌‌نامه‌‌ها تکمیل شد. همچنین برای اطلاع از دیدگاه کارشناسان پرسش‌‌نامه‌‌ها توسط 19 کارشناس خبره تکمیل شد. پایایی پرسش‌‌نامه‌‌ها توسط آزمون آلفی کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه شاخص‌ها و زیرشاخص‌‌های موثر بر ضعف مشارکت مردمی در طرح‌‌های آبخیزداری به ترتیب با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی و آزمون فریدمن اولویت‌بندی شدند.یافته‌ها: نتایج نشان داد که از دیدگاه هر دو گروه خبرگان و مردم شاخص‌های مدیریتی و اقتصادی از اهمیت بیشتری نسبت به شاخص‌های اجتماعی و آموزشی-ترویجی در آبخیز نینه‌رود برخوردارند. نتایج همچنین بیان‌‌گر اختلاف نظر دو دیدگاه درباره میزان اهمیت بعضی از زیرشاخص ها بود. از دیدگاه کارشناسان زیرشاخص‌های عدم تخصیص کامل اعتبارات اجرایی در زمان مقرر و اختلافات محلی و قومی با میانگین رتبه به ترتیب 13/72 و 7/03، بیشینه و کمینه اهمیت را دارند درحالی‌که آبخیزنشینان زیرشاخص‌های عدم تطابق طرح‌های پیشنهادی با نیازهای مردم و عدم تخصیص کامل اعتبارات اجرایی در زمان مقرر را با میانگین رتبه به ترتیب 14/96 و 3/98 به عنوان زیرشاخص‌های دارای بیشترین و کمترین اهمیت معرفی نموده‌اند. همچنین از دیدگاه هر دو گروه سه زیرشاخص شامل عدم طراحی طرح‌های چندمنظوره، تمرکز قدرت تصمیم‌گیری در مرکز و عدم به‌کارگیری نیروی محلی در اجرای طرح‌ها (اشتغال‌زایی)، ازجمله مهم‌‌ترین زیرشاخص‌‌های موثر بر ضعف مشارکت مردم در طرح‌‌های آبخیزداری حوضه نینه‌رود می‌باشند.نتیجه گیری: بطورکلی نتایج این تحقیق نشان داد که دیدگاه کارشناسان و مردم محلی درباره بعضی از موانع مشارکت مردمی یکسان ولی در مواردی دارای اختلافات فاحشی است. بنابراین پیشنهاد می‌‌شود برای همگرایی دیدگاه‌‌های این دو گروه، تصمیم‌‌گیری در خصوص طرح‌‌های آبخیزداری بصورت گروهی و با حضور جوامع محلی در سرلوحه برنامه کارشناسان و طراحان طرح‌‌های آبخیزداری قرار گیرد.

analysis of barriers to public participation in watershed management projects in ninehroud watershed, qazvin province

introduction and objective: people’s participation in watershed development projects is an important factor in their success or failure. therefore, in any watershed, it is necessary to identify the factors affecting the weakness of public participation. previous studies have rarely analyzed the factors preventing people’s participation. one of the most important measures that can be taken to remove barriers to the participation of local communities in watershed management projects (biological, mechanical, biomechanical, and managerial operations) is to identify, categorize and rank the factors that weaken their participation in these projects. the purpose of this study was to identify and prioritize these factors in the ninehroud watershed of qazvin province. a comparison was also made between the views of experts and the local community’s viewpoints on the importance of these factors.material and methods: ninehrood watershed with an area of ​​12,336 hectares is located 30 km northeast of qazvin. detailed-executive studies of this watershed were approved by the technical committee of the natural resources and watershed management organization of qazvin province in 2006 and various biological, mechanical, biomechanical, and managerial projects were implemented during the years 2009 to 2016. identifying the factors affecting the weakness of public participation in the watershed management projects was done based on questions from experts, visits to the area, and face-to-face interviews with residents, as well as previous studies. these factors were classified into four managerial, economic, social, and educational-promotional categories which totally include 18 sub-indicators. in this study, the data collection tool was two types of questionnaires including pairwise comparisons and likert scale questionnaires were designed and their validity was confirmed by a group of experts. in order to know the views of local communities about the importance of these factors, according to cochran’s formula, 298 samples were selected from 1323 household heads in the watershed, and questionnaires were completed.