پویایی فرسایش خاک طی رگبار تحت تاثیر اصلاح کاربری اراضی در زیرآبخیزهای اولویت‌دار حوزه آبخیز گلازچای، آذربایجان‌غربی

مقدمه و هدف: ارزیابی اثر اقدامات مدیریتی مبتنی بر قابلیت اراضی در مناطق اولویت‌دار به‌منظور حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از اثرات نامطلوب وقایع بارشی در راستای مدیریت جامع منابع آبخیز ضروری است. درعین‌حال از تغییرات سریع و نابجای کاربری اراضی جلوگیری کرده و منجر به ارتقای خدمات بوم‌سازگان می‌شود. باوجوداین، ارزیابی اثر اقدامات مدیریتی بر تغییرات فرسایش خاک طی رگبارهای متعدد با تمرکز بر زیرآبخیزهای اولویت‌دار، کم‌تر موردتوجه قرارگرفته است. از همین رو پژوهش حاضر باهدف برآورد و تحلیل پویایی فرسایش خاک رگبار تحت تاثیر اقدامات مدیریتی مبتنی بر قابلیت اراضی در زیرآبخیزهای اولویت‌دار حوزه آبخیز گلازچای انجام شد.مواد و روش‌ها: برای دست‌یابی به اهداف پژوهش حاضر، ابتدا با توجه به نتایج روش الگوریتم امتیازدهی borda زیرآبخیزهای اولویت‌دار با مساحت نسبی حدود 34 درصد مشخص شدند. سپس تغییرپذیری فرسایش خاک در 38 رگبار به وقوع پیوسته در سال‌های اخیر قبل و بعد از اِعمال قابلیت اراضی در زیرآبخیزهای مذکور و هم‌چنین آبخیز با استفاده از رابطه جهانی هدررفت خاک اصلاح‌شده ارزیابی شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد میزان فرسایش خاک رگبارهای مطالعاتی در محدوده 0/012 تا 0/028 تن بر هکتار بر رگبار متغیر است. بااین‌حال با لحاظ اقدامات مدیریتی مبتنی بر توان بوم‌شناختی در زیرآبخیزهای اولویت‌دار میزان فرسایش خاک تمامی رخدادهای مطالعاتی در خروجی حوزه آبخیز در حدود هفت تا 14 درصد و در خروجی زیرآبخیزهای اولویت‌دار در اغلب رگبارهای موردمطالعه در حدود دو تا 34 درصد کاهش داشته است. با این‌حال انجام قابلیت اراضی در اواخر زمستان و اوایل بهار باعث افزایش میزان فرسایش خاک نسبت به شرایط اولیه در زیرآبخیزهای میلان 1، میلان 2 و گزن 1 در حدود دو الی شش درصد بوده است که می‌توان آن را با تراکم کم پوشش گیاهی در زمان وقوع رگبارهای مذکور مرتبط دانست. هم‌چنین نتایج نشان داد بیش‌ترین میزان کاهش فرسایش خاک در رخدادهای با میزان بارندگی پنج تا هشت میلی‌متر اتفاق افتاده و اثرگذاری اقدامات مدیریتی در رخدادهای بیشینه کم‌تر از رخدادهای متوسط بوده است.نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاضر نشان داد در صورت انجام اقدامات مدیریتی اصلاح کاربری در سطح شش درصد از زیرآبخیزهای اولویت‌دار، فرسایش خاکِ حاصل از رگبارهای مطالعاتی در خروجی حوزه آبخیز حدود 14 درصد کاهش خواهد یافت. یافته‌های این پژوهش می‌تواند الگوی مدیریتی مناسب برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران، در راستای اعمال سناریوهای مدیریتی در مناطق با اولویت بالا را ارائه نماید.

soil erosion dynamic on storm-basis due to land use correction in the high priority sub-watersheds of the galazchai watershed, west azerbaijan, iran

introduction and objective: assessing the effectiveness of land management based on land capability in priority areas to preserve natural resources and prevent adverse effects of rainfall events is essential for comprehensive watershed management. at the same time, it prevents rapid and inappropriate changes in land use and leads to the promotion of ecosystem services. however, evaluation of the effect of management measures on changing soil erosion resulted from various storms with a focus on prioritized sub-watersheds is scant. therefore, the present study was conducted to estimate and analyze the stormwise soil erosion dynamic under the influence of management measures based on land capability in the prioritized sub-watersheds of the galazchai watershed, oshnavieh, iran.material and methods: to achieve the objectives of the present study, firstly, according to the results of the borda scoring algorithm, prioritized sub-watersheds with a relative area of about 34% were recognized. then, the variability of soil erosion in 38 storms in recent years before and after the application of land capability in the mentioned sub-watersheds as well as the watershed was evaluated using the revised universal soil loss equation.results: the results showed that the rate of soil erosion of the study storm events varied in the range of 0.012 to 0.028 t. ha-1. storm-1. however, in terms of management measures based on ecological potential in prioritized sub-watersheds, the rate of soil erosion of all study events at the outlet of the watershed has decreased from seven to 14% and at the outlet of prioritized sub-watersheds in most storms studied varied from two to 34%. however, the land availability in late winter and early spring has increased the rate of soil erosion compared to the initial conditions in the milan 1, milan 2, and gazan 1 sub-watersheds from two to six percent, which can be attributed to the low density of vegetation at the time of storms’ occurance. the results also showed that the highest rate of soil erosion reduction occurred in events with rainfall of five to eight mm and the effectiveness of management measures in the maximum storms was less than the moderate storm events.conclusion: the results of the present study showed that if the land-use pattern would be adopted at six percent of prioritized sub-watersheds, the soil erosion resulting from study storms would have been declined by 14 percent at the watershed main outlet. the findings of the current study can provide a suitable management approach for planners and policymakers to apply appropriate managerial scenarios in high-priority areas.