بررسی تاثیر عملیات آبخیزداری در حوزه‌های بالادست مناطق شهری (مطالعه موردی: حوزه‌های آبخیز مشرف به مناطق 5 و 22 تهران)

یکی از مسائل و مشکلات برخی از شهرهای کشور به ویژه آنهایی که در مجاورت حوزه‌های آبخیز کوهستانی قرار دارند، مهار و کنترل رواناب و فرسایش و رسوب ناشی از آن می‌باشد که هر ساله خسارات زیادی را به تاسیسات و زیرساخت های پایین دست وارد می‌کند. سالهاست که عملیات آبخیزداری به عنوان راهکاری برای کاهش و تخفیف اثرات مخرب، مطرح و اقداماتی نیز در این زمینه در این حوزه‌ها صورت گرفته است. لیکن ارزیابی این دست از پروژه‌ها می‌تواند به منظور تعیین اثربخشی و برنامه‌ریزی‌های آتی در خصوص طرح‌های اجرایی و مدیریت منابع طبیعی نقش مهمی را ایفا نماید. در این راستا در تحقیق حاضر برای نشان دادن تاثیر این عملیات، دو حوزه آبخیز شهری منطقه 5 (کوهسار) و منطقه 22 تهران که خود متشکل از تعدادی زیرحوزه می‌باشند، انتخاب که در آنها به ترتیب فقط عملیات بیولوژیک (پوشش گیاهی) و عملیات تلفیقی (بیولوژیک و سازه‌ای) اجرا شده است. سپس با استفاده‌ از مدل‌ ‌تجربی mpsiac، تاثیر عملیات انجام‌یافته دراین حوزه‌ها به صورت کمی در کاهش عوامل درونی مدل و خروجی نهایی آن که میزان فرسایش و رسوب می‌باشد، در دو دوره قبل و بعد از اجرای طرح، محاسبه گردید. نتایج تحقیق نشان می‌دهد در حوزه‌های اول، عملیات بیولوژیکی مشتمل بر کاشت و توسعه پوشش گیاهی، تاثیر 45 درصدی بر بهبود سیمای محیط طبیعی حوزه شهری خود با کاهش تخریب داشته و در حوزه‌های دوم اجرای تلفیقی از عملیات سازه‌ای و بیولوژیک، سبب کاهش 55 درصدی نرخ فرسایش و تولید رسوب شده است. نتایج به دست آمده حاکی از جایگاه مثبت عملیات آبخیزداری و اثر بخشی بیشتر روش های تلفیقی در کاهش مسائل و مشکلات ناشی از حوزه‌های بالادست مشرف به شهرها بوده و نیز نشان می‌دهد نحوه برخورد با فعالیت های آبخیزداری در حوزه‌های آبخیز مشرف به شهرها اندکی با شیوه‌های کلاسیک آبخیزداری متفاوت و نیازمند نگاه جدیدی در این حوزه می‌باشد.

Evaluating the Impact of Watershed Management Activities on Upstream Urban Areas (Case study: Tehran 5th and 22nd District Upper Watersheds)

One of the problems of some cities in the country, especially those in the vicinity of mountainous watersheds, is the containment and control of runoff, erosion and sedimentation that results in many damages to downstream facilities and infrastructure each year. Watershed operations have been proposed for years to reduce and mitigate destructive effects, and some measures have been taken in these areas. But evaluating such projects can play an important role in determining the effectiveness and future planning of natural resource management and execution plans. In this regard, in order to show the impact of this operation, two urban watersheds of District 5 (Koohsar) and District 22 of Tehran, which consist of a number of subbasins, were selected, in which only biological operations (vegetation cover) and integrated operations (biological and structural), respectively implemented. Then, using the MPSIAC empirical model, the impact of operations performed in these basins was quantitatively calculated to reduce the internal factors of the model and its final output, erosion and sediment yield, in the two periods before and after the project implementation. The results show that in the first watersheds, biological operations including planting and vegetation development have a 45% impact on improving the natural environment of their urban watershed with reduced degradation, and in the second watersheds, a combination of structural and biological operations reduces the rate of erosion and sediment production by 55%. The results show the positive role of watershed management practices and the effectiveness of integrated methods in reducing the problems caused by upstream catchments overlooking cities and also shows how to deal with watershed activities in cities upper watersheds, is slightly different from the classical watershed management methods and should be considered with a different approach.