دین‌باوری و ادبیات توحیدی در منابع طب سنتی ایران و جهان اسلام

مقدمه و هدف: تهذیب اخلاق، توجه به مبدا و دقت در هدف‌داری در خلقت موجودات و از جمله انسان، در سرلوحه فعالیت‌های مرتبط با تحقیق، تعلیم و تعلّم عرفا، شعرا، ادبا و دانشمندان افتخارآفرین میهنمان قرار داشته و رکن اصلی موفقیت‌ها و افتخار آفرینی‌های آنان را تشکیل می‌داده و آنان نیز در مطالعات و پژوهش‌های خود، تمامی پدیده‌های گیتی را با دید اعتقادی و هدفدار، ارزیابی نموده نهال قامت رعنای آفریدگار قادر متعال را در ذرّه ذرّه جامدات و قطره قطره مایعات و لحظه لحظه اوقات مشاهده و بلکه با تمام وجود خود لمس می‌نموده از مطالعه نمودهای هستی، لذت می‌برده، توفیق آگاهی‌های بیشتر و کشف حقایق و دقایق جاری را از خالق بی‌مانند، طلب می‌کرده‌اند و جای هیچگونه تعجبی نیست که این ارتباط، متقابل بوده خداوند نیز طبق قولی که به رهجویان راه حقیقت داده است، طرق دستیابی به رموز هستی را به آنان تعلیم می‌داده و ثمره این ارتباطات دوطرفه و با شکوهِ مکتب انسان ساز اسلام، چیزی جز رشد و ارتقای امثال ابن سینا، رازی، فردوسی.... و جرجانی در هزاره دوّم میلادی نبوده است و بنابراین هدف از انجام این پژوهش، جستجوی سبک نگارش منابع اصلی طب سنتی، می‌باشد.روش مطالعه: به منظور افزایش دقت مطالعه، پس از رایانه‌ای کردن منابع اصلی طب سنتی و تشکیل بانک اطلاعاتی الکترونیک این منابع، به جستجوی سبک نگارشی این آثار پرداخته، با گلواژه‌های ایزد، پروردگار، آفریدگار، جل و علا، عز و جل، عزاسمه، الله، قادر، متعال، معین و... به جستجو پرداخته و پس از جمع‌آوری و کُدگذاری، به تجزیه و تحلیل محتوایی پرداخته‌ایم.یافته‌ها: با ده‌ها واژه و جمله توحیدی و تعداد زیادی متن کوچک و بزرگ مرتبط با ادبیات توحیدی، مواجه گردیدیم. به طوری که رازی به عنوان نویسنده اولین دایره المعارف طب سنتی، بخش‌های مختلف کتاب حاوی را با نام و یاد پروردگار بخشنده مهربان و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده، بیش از 570 مرتبه کلمه جلیله الله، بیش از 215 بار جمله دعاییه انشا الله و... را در متن کتاب به کار برده است، اهوازی به عنوان نویسنده دومین دایره المعارف طب سنتی، نیز کتاب کامل الصناعه را با استفاده از ادبیات توحیدی به رشته تحریر درآورده است به طوری که هر دو جلد کتاب را با نام خداوند بخشنده مهربان و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده، در مقدمه جلد اول از خداوند منان به خاطر عقل و خردی که به انسان عنایت کرده است، تشکر نموده در متن کتاب بیش از 230 بار از کلمه الله استفاده کرده که بیشترین آن‌ها را عبارات «اگر خدا بخواهد»، «خدا داناتر است» و «به کمک خداوند» تشکیل می‌دهد. وی وصیت‌نامه معروف بقراط را نیز در کتاب خود درج کرده و مطالب دیگری در خصوص اخلاق پزشکی به آن افزوده است. ابن سینا به عنوان نویسنده سومین دایره المعارف طب سنتی، نیز کتب پنجگانه قانون در طب را با یاد پروردگار قادر متعال و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده در متن کتاب، هرگاه به نکات مرتبط با هدفداری در ساختمان و فعالیت ارگان‌ها مواجه گردیده است، بلافاصله به ستایش خداوند پرداخته است و جرجانی به عنوان نویسنده چهارمین و آخرین دایره المعارف اصلی طب سنتی نیز رویکردی همچون سه دانشمند موحد قبل از خود داشته است.نتیجه‌گیری: دریافتیم که هرچند هرکدام از خردمندانِ شاعر و عارف و عالِم، از زاویه‌ای به طبیعت نگاه کرده‌اند ولی درنهایت یک چیز را دیده‌اند! جلوه جمال حق را! حضور همیشگی پروردگار را، نظارت و مراقبت دایمی وی را!... شعرا از زاویه نمودهای عینی و زیبایی‌های طبیعت نگریسته، عرفا از زاویه مسایل ذهنی نگاه کرده و دانشمندان علوم طبیعی نظیر رویر، رازی، اهوازی، ابن سینا... و جرجانی از زاویه فیزیولوژی و آناتومی بدن نظاره کرده‌اند، ولی همگی زیبایی، عظمت، شکوه، نظم و هدفداری در خلقت و جلوه آثار خالق توانا را دیده‌اند و لذا آثار نفیس خود را با بهره‌گیری از اندیشه‌های مذهبی و ادبیات توحیدی، نگاشته و نتایج تحقیقات خود را با رعایت آنچه که امروزه اخلاق در پژوهش می‌نامیم، همراه با پیام خداجویی استدلالی به تمامی انسان‌ها ابلاغ و راه را برای نسل‌های بعدی خود هموار نموده‌اند.