ملاحظاتی تاریخی درباره ماهیت بیماری‌های مُبطلِ نکاح در فقه امامیه

مساله صحت ازدواج بیمار در حال بیماری و تعیین مهریه و میراث همسر او، یکی از مسایل اختلافی میان فقیهان مدینه و عراق در قرن دوم است که در روایت‌های منقول از امامان علیهم‌السلام بازتاب یافته و مستند فتوای فقهای امامیه قرار گرفته است. بر اساس آن، ازدواج در حال بیماری، اگر همراه با رابطه جنسی نباشد، اَماره‌ی بر قصد بیمار به اضرار به وارثان بوده و سبب بطلان نکاح و عدم تعلق مهر و ارث به زوجه او خواهد شد. اگرچه در اصل بطلان نکاح در حالت مفروض، اختلافی نیست، تعیین ماهیت و نوع بیماری جای بحث دارد. کاربرد تعابیری چون: «عند الموت» و «مات فی مرضه» در نصوص دینی، فقها را به سمت استنباط ماهیتی سوق داده که آن را «مرضِ موت» نامیده و در تبیین ماهیت آن اختلاف کرده‌اند. برخی از فقیهان، مراد از بیماری را «بیماری مَخوف» دانسته‌اند، مراد از آن، بیماری‌هایی است که از نظر پزشکی، قطعاً یا غالباً انتظار فوت بیمار می‌رود. حتی در متون فقهی، برخی از مصادیق این بیماری بر اساس طب قدیم تعیین شده است. در این مقاله با نگرشی تاریخی، اقوال مختلف و اشکال بیماری، تبیین شده است. در سایه نگاه تاریخی می‌توان این دیدگاه را تقویت کرد که مراد از بیماری مبطل نکاح، بیماری‌های لاعلاجی است که از نظر پزشکی در مدت زمانی کم، به فوت بیمار می‌انجامد.