مشروعیت استفاده از رحم مادر یکی از زوجین نابارور برای باروری به روش جایگزینی کامل

زمینه و هدف: یکی از مهم‌ترین عوامل ناباروری، عدم امکان حمل جنین توسط زوجه به دلایل مختلف ازجمله عدم سلامت رحم است. در چنین مواردی، از سوی متخصصان درمان ناباروری، استفاده از «رحم جایگزین» توصیه می‌شود. مهم‌ترین معضل زوجینی که برای فرزندآوری ناچار به انتخاب این روش هستند، یافتن زنی واجد صلاحیت برای نقش‌آفرینی به‌عنوان حمل‌کننده جنین یا به اصطلاح به‌عنوان «زن صاحب رحم» است. در سایه سکوت قانون، نبود فتوای فقهی مشخص و فقدان چارچوب فرهنگی و عرفی در این زمینه، معمولاً نزدیکان و محارم زوجین، حتی مادران زوجین در صورتی که از سلامت جسمی و آمادگی برای حمل برخوردار باشند، گزینه‌های اولیه مورد انتخاب آن‌ها هستند. این انتخاب عموماً به علت آشنایی کامل با شرایط روانی و جسمی او، دلسوزی بیشتر وی نسبت به جنین، در دسترس بودن و امکان کنترل بهتر، التزام به توافقات فی‌مابین و نیز بلاعوض بودن حمل توسط اوست. با این‌حال، سوالی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که مادران زوجین با توجه به قرابت نسبی درجه یک با صاحبان تخمک و اسپرم، آیا می‌توانند به‌عنوان زن صاحب رحم عهده‌دار حمل جنین گردند؟ به عبارت دیگر، آیا نقش‌آفرینی مادران زوجین در این روش مشروعیت دارد؟ در پژوهش‌های گذشته به این مسئله پرداخته نشده است و فقهای امامیه به این سوال ورود پیدا نکرده‌اند. هدف از این پژوهش بررسی جوانب مختلف این مسئله و یافتن پاسخی مناسب بر‌اساس موازین فقه امامیه است.مواد و روش‌ها: این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی و با به‌کارگیری روش اسنادی و با بهره‌مندی از منابع کتابخانه‌ای تدوین شده است.نتیجه‌گیری: علی‌رغم سکوت برخی از فقها در این مسئله و نظر برخی دیگر در مورد جریان اصل برائت و بالتبع جواز استفاده از رحم مادران زوجین؛ اما این پژوهش، براساس برخی موازین فقه امامیه، ازجمله لزوم حفظ نسب و حقوق مبتنی بر آن، ضرورت احتیاط در فروج و حفظ رحم از نطفه حرام و نیز لزوم رعایت قواعد رضاع و اصول شرعی تولید نسل و نیز لزوم موافقت قطعی با مقصود شارع، بدین نتیجه رسیده است که شرعاً نقش‌آفرینی مادران زوجین در این روش و پرورش جنین در رحم مادربزرگ جایز نبوده و بر این اساس اعلام موضع مقنن در این زمینه اجتناب‌ناپذیر است.

the legitimacy of using one of the infertile couples’ mother’s wombs for fertilization through complete surrogacy

background and aim: one of the most important factors of infertility is the wife’s inability to carry the fetus for various reasons, including the health of the uterus. in such cases, infertility specialists recommend the use of a “surrogate uterus”. the most important problem for couples who are forced to choose this method to have children is finding a woman qualified to play the role of a fetus carrier or so-called “surrogate mother”. in the absence of a specific legal and jurisprudential ruling and a cultural and customary framework in this regard, close relatives even the couples’ mothers, if they are physically healthy and ready to carry, are usually the primary options. this choice is generally due to complete familiarity with the psychological and physical conditions, greater compassion for the fetus, availability and better control, commitment to mutual agreements, and the fact that the carrying of the fetus is free of charge.however, the question is whether the couples’ mothers, given their first-degree relative relationship with the owners of the eggs and sperm, can be responsible for carrying the fetus as the women who own the womb? in other words, is it legitimate for the couples’ mothers to play a role in this method? this study aims to examine the various aspects of this issue and to find an appropriate answer based on imamiyyah jurisprudence criteria.materials and methods: this article has been conducted with a descriptive-analytical approach, using documentary methods and library resources.conclusion: despite the silence of some jurists and the others’ opinion regarding the principle of innocence and consequently the permissibility of using couples’ mother’s womb, this research, based on some imamiyyah jurisprudence criteria, including the necessity of preserving lineage and its rights, having healthy sexual relationships, observing the rules of breastfeeding and religious principles, and definitive agreement with the lawgiver’s intention, has concluded that it is not permissible for the couples’ mothers to play a role in this method and to raise the fetus in the grandmother's womb, and accordingly, it is inevitable to announce the legislator's position in this regard.