کاربست اصل تزاحم در حل مسئله تعارض منافع بیماران در تخصیص منابع پزشکی

زمینه و هدف: محدودیت‌ منابع پزشکی از عوامل ایجاد تعارض منافع بیماران است که برای حل آن از نظام اولویت‌بندی استفاده می‌شود. دانشمندان علم اصول نیز به تبیین مفهوم و تعیین شاخصه‌های «تزاحم» پرداخته‌ و از تزاحم بین حیات مادر و حیات جنین به عنوان یکی از مصادیق آن بحث کرده‌اند. با وجود این، تاکنون در مورد مسئله استناد به اصل تزاحم برای حل تعارض منافع بیماران در استفاده از منابع پزشکی، پژوهشی صورت نگرفته است. ازاین‌رو، بر آن هستیم تا ظرفیت‌ دانش اصول فقه را برای حل این تعارض بررسی کنیم.مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. ابتدا دو مفهوم «تخصیص منابع پزشکی» و «تعارض منافع بیماران» توضیح داده شده، سپس مفهوم «تزاحم» و راهکارهای برون‌رفت از وضعیت تزاحم براساس منابع اصول فقه تبیین شده است.نتیجه‌گیری: ازجمله راهکارهای انتخاب بیماران برای استفاده از منابع پزشکی، راهکارهایی است که در علم اصول برای حل مسئله «تزاحم» احکام شرعی و تعیین وضعیت عملی مکلف در رویارویی با دو تکلیفی که قادر به انجام هم‌زمان آن‌ها نیست، ارائه شده است؛ چرا که راه‌های ‌برون‌رفت از وضعیت تزاحم، اموری عقلانی و قابل تعمیم به موارد مشابه است. اگر درمانگران با وجود تکلیف شرعی به درمان بیماران، به‌واسطه محدودیت منابع پزشکی، نتوانند این منابع را به چند بیمار تخصیص دهند، بایستی یکی را برگزینند. ملاک این ترجیح، «اهمیت» درمان یک بیمار نسبت به دیگران است. این اهمیت با شاخصه‌هایی همچون تقدم مصالح عمومی بر مصالح فردی، اهتمام شارع به ترجیح یک فرد و عدل و انصاف سنجیده می‌شود.