سفاهت از مقیاس گذاری های فقهی حقوقی تا معیارهای روانشناختی

زمینه و هدف: پدیده سفاهت، پیش از آنکه موضوعی فقهی یا حقوقی باشد، حالتی روانی است که شناسایی و درک مفهومی آن در حیطه مطالعات روان‌شناختی است. هرچند به مسئلۀ رشد معاملی و چگونگی تشخیص آن به تفصیل در منابع فقهی با مقیاس‌گذاری‌هایی پرداخته شده اما لازم است ضمن عرضه آن‌ها به یافته‌های علمی تجربی با نگاهی دوباره مورد ارزیابی قرار گیرند. پژوهش حاضر، با نگاهی مبنایی در جهت ماهیت‌شناسی موضوع با بررسی مقایسه‌ای معیارهایی که در دو حوزه فقه و روان‌شناسی پیرامون سفاهت مطرح شده، صورت گرفته است.مواد و روش‌ها: جستار پیش‌رو با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعات میان‌رشته‌ای صورت گرفته و داده‌های آن با روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری گردیده است. این نوشتار علاوه بر آنکه به بیان دیدگاههای مطرح فقهی حقوقی و ارزیابی آن‌ها در تعریف سفاهت پرداخته، سازوکارهای روان‌سنجی در زمینۀ سفاهت را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر ضمن تفکیک هوش شناختی از هوش هیجانی، این ایده را ارائه می‌دهد که پدیده سفاهت به ‌عنوان پدیده‌ای روانی به کمک علائم سنجشی ناظر به هوش هیجانی قابل شناسایی است و این ایده با برخی مقیاس‌های ارائه‌شده فقهی نیز سازگاری دارد. کم‌عقلی، نداشتن عقل معاش، رفتار غیر عقلایی و عدم بلوغ جسمی معیارهای چهارگانه‌ای هستند که در فقه برای معرفی پدیده سفاهت بیان شده است. اگرچه در تحقیقات روان‌شناسی، پدیده یادشده با این عنوان مطرح نشده ولی ضمن مباحثی چون هوش، رشد، عقب‌افتادگی ذهنی، هوش رفتاری، هوش شناختی و هیجانی مورد بررسی قرار گرفته است. هرچند عناوین مزبور به عنوان شباهت‌های دو نگاه فقهی و روان‌شناسی، زمینه مطالعه تطبیقی مقوله مورد بحث را فراهم کرده اما باید گفت معیارهای فقهی یادشده درواقع علایم و نمادهای ابتدایی ظهور و بروز روانی پدیده سفاهت است و بدون انجام آزمون‌های مکمل که در هوش هیجانی طراحی‌شده، نمی‌توان حصول رشد را به درستی تشخیص داد.