سنخ‌شناسی ادراکات کنش‌گران نظام درمان از معنویت

مقدمه: تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت ناظر به ملاحظه بعد معنوی انسان، مزید بر ابعاد فیزیولوژیک اوست. با توجه به فقدان اجماع مفهومی روی معنویت در میان صاحب‌نظران، سنخ‌شناسی ادراکات کنشگران اصلی نظام خدمات بهداشت و درمان از معنویت می‌تواند به مثابه یک مدخل اساسی در فرآیند تبیین مفهومی آن محسوب گردد.روش: شرکت‌کنندگان پژوهش شامل پزشکان، پرستاران، مدرسان اخلاق پزشکی، مددکاران اجتماعی، مدیران بیمارستانی، بیماران و همراهان آن‌ها در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شیراز بودند که به شیوه هدفمند انتخاب شدند. داده‌یابی کیفی از طریق بررسی اسناد بیمارستانی و مصاحبه و داد‌کاوی مطالعه با استفاده از روش تحلیل محتوی انجام شد.یافته‌ها: نتایج پژوهش ادراک از معنویت را در قالب مفاهیم «معنویت مبتنی بر هستی‌شناسی قدسی»، «معنویت انتفاعی متعالی»، «معنویت انتفاعی افقی» در میان ارائه‌دهندگان و «معنویت آیینی»، «معنویت عرفی و فرهنگی» و «معنویت معطوف به حقوق قانونی» در میان دریافت‌کنندگان خدمات درمانی نشان داد. در «معنویت مبتنی بر هستی‌شناسی قدسی» قول و فعل خداوند منبع معنا است. «معنویت انتفاعی متعالی» انگیزه‌های مقدم بر رفتار را به عنوان «امر برتر» مورد تاکید قرار می‌دهد. «معنویت انتفاعی افقی» و نیز سنخ‌های شناسایی‌شده در میان دریافت‌کنندگان خدمت در مجموع ناظر به تلفیق عرفی و فرهنگی از مبانی عمودی و اجتماعی معنا هستند.بحث و نتیجه‌گیری: درهم‌آمیختگی نسبی مفهوم «معنویت» و «اخلاق» پاره‌ای دلالت‌های مهم را در نهادینه‌سازی آن‌ها در مناسبات پزشکی در بستر فرهنگی جامعه ایرانی ایجاب می‌کند. کنش‌گران اجتماعی بر حسب نوع اجتماعی‌شدن، مصادیق متعددی را حمل بر «معنویت» می‌کنند. مع‌الوصف، «معنویت»، صرفاً در معنایی که متضمن امور غیر محسوس و عناصر غیر مادی معطوف به «ناظر آرمانی» باشد، می‌تواند روح آدمی را به استناد مقولاتی همچون «فلسفه سلامت و بیماری» و «معناداری هستی» از چندگانگی‌های بلاوجه رایج در جامعه‌پذیری مدرن، از جمله دوگانه مرگ و زندگی، برهاند و با نائل‌نمودن آن به «وحدت»، در حکم یک سرمایه معنوی، نقش خود را در مناسبات سلامت و بیماری ایفا نماید. خروج «معنویت» از تلقی ابزارانگارانه فعلی، که صرفاً در شرایط اضطرار بروز پیدا می‌کند، متضمن تجدید نظر در شیوه‌های امروزین جامعه‌پذیری است که طی آن مرگ به حاشیه‌ای‌ترین مرزهای وجودی سوق داده می‌شود و انواع رویه‌های تغافل در مواجهه با آن شکل می‌گیرد؛ ساز و کارهای مذکور، در حالی که در شرایط « سلامت» مبتنی بر غفلت‌انگاری نسبت به فلسفه حیات هستند، با از دست‌دادن مدخلیت خود در مناسبات «بیماری»، انسان‌ها را در معناسازی معقول از سلامت، بیماری و مرگ تنها و ناتوان باقی می‌گذارند.