جایگاه «ما العسل» در درمان بیماری‌های ریه از دیدگاه طب سنتی ایران

مقدمه: در اغلب تمدن‌های گذشته عسل هم به عنوان غذا و هم به عنوان دارو شناخته شده بود. در کتاب‌های مذهبی مانند انجیل و قرآن هم به فواید درمانی عسل اشاره شده است. حکمای طب سنتی با توجه به دانشی که درباره فواید عسل داشتند، از آن به عنوان دارو در درمان بیماری‌ها به شکل‌های مختلفی استفاده میکردند. شایع‌ترین روشی که در کتب طب سنتی ایران ثبت شده، استفاده از عسل به شکل ما العسل است. در این مقاله سعی شده است نقش ما العسل در درمان بیماری‌های ریه از دیدگاه طب سنتی ایران بررسی شده و در حد امکان با یافته‌های طب رایج مقایسه شود.روش: در این مقاله که یک مطالعه مروری توصیفی است، با استفاده از نرم‌افزار کتابخانه جامع سنتی و اسلامی طب نور و جستجوی کلیدواژه ما القراطن و ما العسل، در متون اصلی طب سنتی ایران، از قرن دوم تا قرن چهاردهم، اجزا، روش تهیه و خواص درمانی مربوط به آن جمع‌آوری شد. تحقیقات جدید نیز با استفاده از موتورهای جستجوی science direct ، google scholar ، pubmed و scopus بررسی و با کلیدواژه‌های hydromel ، maulasl ، honeywater ، honey ، cough ، asthma ، respiratory disease مطالب مربوط به اثرات عسل در درمان بیماری‌های ریه جمع‌آوری شد. یافته‌ها: ما العسل که یک لغت عربی است، در زبان فارسی «آب‏ انگبین»، در زبان رومی «ملیطیون» و به یونانی «ما القراطن» نام دارد. برای تهیه ما العسل روش‌های مختلفی در کتاب‌های مختلف توصیه شده، اما ماده مشترکی که در تمام آن‌ها بکار رفته آب و عسل است که به نسبت‌های مختلفی با هم مخلوط شده و با آتش ملایم جوشانده می‌شود تا مقدار معینی از آن باقی بماند. آنچه در منابع مختلف با یکدیگر متفاوت است، میزان آب و عسل مصرفی و افزودنی‌هایی است که بسته به کاربرد دارو، معمولاً برای تقویت اثر ما العسل، به آن اضافه می‌شده است. علاوه بر کاربردهای کلی در متون طب سنتی، مانند مقوی، جالی، منضج و مقطع بلغم‌بودن، ما ‌العسل به طور ویژه در بیماری‌های خاص از جمله حمیات، بیماری‌های سرد معده، قولنج، بیماری‌های کلیه و ریه موثر بوده است. ما ‌العسل کاربرد ویژه‌ای در درمان بیماری‌های ریه داشته و در ذات‌الریه، ذات‌الجنب، سرفه، خرخر، تنگی نفس، خشونت ریه وگرفتگی صدا بکار می‌رفته است. بحث و نتیجه‌گیری: اگرچه در موتورهای جستجوی فوق درباره اثر ما العسل در درمان بیماری‌های ریه کارآزمایی بالینی یافت نشد تا نقش آن در درمان بیماری‌ها را تایید کند، اما در تحقیقات جدید فواید درمان بیماری‌های تنفسی با عسل به خصوص درمان تنگی ‌نفس، تسکین سرفه کودکان و بهبود خواب آن‌ها ثابت شده است. از آنجایی که عسل جز اصلی و به اصطلاح عمود، در ترکیب ما العسل است؛ تحقیقات مربوط به تاثیر عسل در درمان بیماری‌های تنفسی نیز نباید کم‌اهمیت تلقی شود. با توجه به اثرات درمانی ما العسل که در متون طب سنتی آمده و بررسی تحقیقات جدیدی که اثرات آنتی‌باکتریال عسل و تاثیر آن به خصوص بر تسکین سرفه شبانه و آلرژی را نشان می‌دهد. همچنین با توجه به کم‌بودن عوارض آن در بیماران، به نظر می‌رسد عسل با شکل دارویی ما العسل می‌تواند در درمان بیماران تنفسی کمک‌کننده باشد. البته لازم است آزمایشات و تحقیقات بالینی در این زمینه انجام شود. نظرات و توصیه‌های حکمای طب سنتی ایران درباره طرز تهیه، کاربردها و نحوه استفاده از این ترکیب دارویی می‌تواند بسیار راه‌گشا باشد. در ضمن فرمولاسیون‌های مختلفی از ما العسل ساده و مرکب در منابع طب سنتی وجود دارد. در بعضی از آن‌ها بر اساس نوع بیماری، ترکیب جدیدی از مفردات با میزان‌های متفاوت به آب و عسل اضافه شده تا کاربردهای ویژه‌ای به ما العسل مرکب بدهد. بنا بر این تحقیق درباره مفرداتی که در این نسخه‌ها بکار رفته است و بررسی اثر آن‌ها بر بیماران تنفسی نیز در مراحل بعدی تحقیقات باید مد نظر باشد.