مروری بر شاخص‌های تعیین مزاج اولیه در طب سنّتی ایران

در طب سنّتی ایران بسیاری از دستورهای حفظ سلامتی و روش‌های تشخیص و درمان بر اساس مزاج افراد تعیین می‏شود. مزاج هر فرد کیفیتی متشکل از بسیاری از خصوصیات جسمی و روحی او است و منابع طب سنّتی ایران خصوصیات مذکور را در قالب شاخص‌های تعیین مزاج معرفی و به تشریح نحوه استدلال آنها در تعیین مزاج پرداخته‌اند. مطالعه حاضر یک بررسی متون است که با هدف مقایسه دیدگاه‌های منابع مهم طب سنّتی ایران درباره شاخص‌های تعیین مزاج طراحی شده است. در این مطالعه چهار منبع شامل: القانون فی‏الطب، ذخیره خوارزمشاهی، کامل‌الصناعه الطبّیه و المنصوری فی‌الطب، انتخاب و شاخص‌های تعیین مزاج از نظر منابع مذکور استخراج و بررسی شدند. طبق نتایج استخراج‌شده، منابع مذکور در بسیاری از شاخص‌ها و نحوه استدلال آنها به مزاج اولیه اشتراک نظر داشتند و از بین آنها القانون فی‌الطب به‌صورت مدوّن و جامع‌تر به این شاخص‌ها پرداخته است. نبود تناقض بین شاخص‌های مطرح‌شده، توجه ویژه به طیف وسیع شاخص‌ها خصوصاً در حالت اعتدال، توجه به برآیند شاخص‌ها جهت تعیین مزاج، از موارد مشترک بین منابع مورد مطالعه بودند. عدم اشاره مستقیم به نحوه معاینه برخی شاخص‌ها، دوره سنی که مزاج پایه باید در آن تشخیص داده شود و اولویت شاخص‌ها جهت تعیین مزاج پایه از مواردی هستند که در بخش‌های مورد مطالعه منابع مذکور به‌طور شفاف بیان نشده‎اند و انجام مطالعات وسیع‌تر جهت بررسی آنها پیشنهاد می‏شود. هم‏چنین پیشنهاد می‏شود جهت کاربردی کردن مفهوم مزاج در نظام سلامت طب سنّتی ایران، مطالعات سازمان‌یافته اپیدمیولوژیک بابت اعتبارسنجی شاخص‌های تعیین مزاج طراحی و اجرا شود.