دانش پزشکی در عصر صفوی: بررسی و تحلیل آماری

زمینه و هدف: سلامت به عنوان یکی از نیازهای اساسی زندگی همواره مورد توجه بشر بوده و برای حفظ آن و رهایی از بیماری به دانش پزشکی روی آورده و در رشد و گسترش آن تلاش نموده است. صفویان نیز بنا به اهمیت و جایگاه این دانش در جامعه، توجه ویژه‌ای به آن داشتند، اما به رغم تحقیقات متعدد درباره دانش پزشکی در عصر صفویان، بررسی و تحلیل آماری تالیفات این حوزه از علم مورد غفلت واقع شده است.روش: پژوهش حاضر به روش تحلیلی به بررسی وضعیت آماری آثار پزشکی در عصر صفویه پرداخته است. برای یافتن آماری نسبتاً دقیق از آثار پزشکی صفویان، این دوره اجمالاً به سه دوره (ظهور، شکوفایی و زوال) تقسیم و آثار علمی دانشمندان هر دوره با توجه به زیست علمی آن‌ها، نخست بر اساس شمار و سپس به صورت درصد در جداول و نمودارهایی ترسیم گردیده است. در نهایت با نشان‌دادن آمار تولید محتوا بر حسب هر یک از دوره‌های سه‌گانه می‌توان وضعیت کمّی تولیدات پزشکی را بررسی کرد.ملاحظات اخلاقی: در این پژوهش صداقت و امانتداری در استفاده از منابع تاریخی و فهرست‌نگاری‌ها کاملاً رعایت شده است.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در عصر صفویه رشد کمّی آثار پزشکی در ارتباط مستقیم با نگرش جامعه و سیاست‌های درباریان بوده است. از همین رو، صفویان توانستند با ایجاد ثبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در دوره دوم، رشد کمّی این آثار را به نسبت دوره نخست و دوره سوم رقم بزنند.نتیجه‌گیری: مطابق با منحنی نمودارها و داده‌های کمّی جداول مشخص است که هرگاه ضرورت اجتماعی و انسانی در جامعه صفویان نسبت به دانش پزشکی در همه ارکان فرهنگی و تمدنی دیده شده، شاهد رشد کمّی آثار و نگاشته‌های دانشمندان در این حوزه بوده‌ایم و اگر سیاستگذاران و حکام صفوی مقدمات رشد دانش پزشکی را فراهم نمی‌کردند، شاخص منحنی‌ها در آثار و تالیفات رو به پایین می‌بود.

medical knowledge in the safawid era: survey and statistical analysis

background and aim: health as one of the basic needs of life has always been the focus of human’s attention,and in order to preserve it and get rid of disease, he/she has turned to medical knowledge and tried to grow andexpand it. due to the importance and position of this knowledge in the society, the safavids also paid specialattention to it. but despite numerous researches about medical knowledge in the safavid era, the statisticalanalysis of the medical works has been neglected.methods: this analytical research has studied the statistical status of medical works in the safavid era. in orderto find relatively accurate statistics of safavid medical works, this period is briefly divided into three periods(emergence, prosperity and decline) and the scientists’ works of each period are drawn according to their bioscientificnature, first based on numbers, then as percentages in tables and graphs. finally the quantitative statusof medical productions can be checked by showing the content production statistics according to each of thethree periods.ethical considerations: in this research, honesty and trustworthiness have been fully observed in usinghistorical sources and catalogs.results: the findings show that in the safavid era, the quantitative growth of medical knowledge was directlyrelated to the attitude of the society and the courtiers’ policies. therefore, by cultural, political and economicstability in the second period, the safavids were able to achieve a quantitative growth of these works comparedto the first and third periods.conclusion: according to the curves of the graphs and the quantitative data of the tables, it is clear thatwhenever the social and human necessity towards medical knowledge has been seen in all cultural andcivilizational pillars, we have observed a quantitative growth in the scientists’ works, and if the policy makersand the safavid rulers did not prepare the conditions for development of medical knowledge, the index ofcurves in the works and compositions has been downward.