بررسی کتاب طبقات‌الاطبا و الحکما ابن جلجل (332 ق.) و تاثیر آن در تاریخ‌نگاری پزشکی دوره اسلامی

زمینه و هدف: قرن چهارم قمری را می‌توان اوج اعتلای علوم به ویژه علم پزشکی و از درخشان‌ترین ادوار اسلامی دانست. در تاریخ علوم، بررسی توانمندی‌ها و جایگاه دانشمندان مسلمان از مباحث ضروری در عرصه نوآوری‌های علوم است، زیرا که اهتمام به این مساله باعث رشد و شکوفایی اندیشه‌ها و به دنبال آن پیشرفت‌های علمی خواهد شد. در این قرن، ابن جلجل با نگارش کتاب طبقات الاطبا و الحکما در نهضت عظیم فرهنگی سده‌های آغازین اسلام سهم قابل توجهی داشته و در مورد طب، منابع و مآخذ خوبی را ترجمه و تشریح نموده است. این مقاله به چرایی و تبیین اثرگذاری کتاب ابن جلجل بر تاریخ‌نگاری پزشکی در دوره اسلامی پرداخته است.روش: در این پژوهش سعی شده است به گونه‌ای متفاوت با روش اسنادی کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی تحلیلی علاوه بر زندگانی نویسنده و معرفی کتاب، به شرایط سیاسی، فرهنگی آن زمان نیز توجه شود.ملاحظات اخلاقی: در این تحقیق کلیه اصول اخلاقی و امانتداری در مراجعه به اسناد به طور کامل رعایت شده است.یافته‌ها: این کتاب می‌تواند برای ما صورت درستی از حرکت طبی در اندلس ترسیم کند، به خصوص زمانی که سخن از زندگی مهم‌ترین اطبای مشهور آن زمان می‌گوید؛ از خلال اخبار و نوشته‌هایشان و داروهای مختلفی که برای امراض مختلف کمک‌کننده بوده است، ابن جلجل از جمله کسانی است که به موضوع اخلاق پزشکان پرداخته است. نویسنده از گروه‌های مختلفی سخن می‌راند و از اخلاق پزشکان با حاکمان و مردم به صورت‌های گوناگونی یاد می‌کند. صاحب کتاب طبقات الاطبا و الحکما در مشکلات و معالجات طبی صاحب نظر و ابتکار بود. وی نگاهبان بسیاری از اطلاعات باارزش علمی در موضوع تاریخ‌نگاری پزشکی است.نتیجه‌گیری: کتاب طبقات الاطبا و الحکما میراثی ارزشمند و سرچشمه‌ای جوشان در تاریخ‌نگاری پزشکی و پزشکان دوره اسلامی است. ابن جلجل در این کتاب پاره‌ای از مطالب را یاد کرده است که در تاریخ علوم اهمیت بسیار دارد. در این کتاب مطالب بسیاری وجود دارد که برای اولین‌بار مطرح شده‌اند. با توجه به اینکه وی نخستین نویسنده‌ای است که به آثار گران‌بهای لاتین دسترسی داشته است و در تالیف این کتب بسیار بهره برده است، بنابراین می‌تواند کمک شایانی به ما در برطرف‌کردن نقاط تاریک تاریخ‌نگاری پزشکی دوره اسلامی کند. همچنین مولف از ذکر آثار و احوال گروهى از حکیمان نامور و اعلام پزشکان که در خاورزمین تا زمان مولف ظهور و بروز کرده و از نژاد ایرانى بوده‏اند، غفلت یا خوددارى کرده است.

examining the book tabaqat al-atibba wa al-hukama, ibn juljul and itsimpact on medical historiography during islamic period

background and aim: the fourth century ah can be considered the peak of the progress of science, especially medical scienceand one of the most wonderful islamic eras. in the history of science, examining the capabilities and status of muslim scientists isone of the fundamental topics in the field of scientific innovations, because attention to this issue will lead to the growth andprosperity of ideas and thus scientific progress. during this century, ibn juljul had his influence on the medical historiography ofthe islamic period through the authorship of the book tabaqât al-atibbâ' wa-l-hukamâ. he had a major contribution to the majorcultural movement in the first centuries of islam and he translated and explained good sources and resources on medicine. hisbook is noteworthy as a legacy of many statements of medicine and doctors before it was written and as a collector of informationabout the time of writing the book and the transfer of many news from that time to his later works. this article examines thereason and explanation for the influence of ibn juljul 's book on medical history in the islamic era.methods: in this research, it has been tried to pay attention to the political and cultural conditions of that time, in addition to thelife of the author and the introduction of the book, in a different way from the documentary-library method and in a descriptiveanalyticalway.ethical considerations: in this research all ethical and trustworthiness principles have been fully observed in referring todocuments.results: this book can give us a correct picture of the medical movement in andalusia; especially when talking about the life ofthe most important famous doctors of that time; through their news and writings and various medicines that have been helpful forvarious diseases, ibn juljul is among those who discussed the issue of doctors' ethics. the author mentions the ethics of doctors,rulers and people in different ways from the different groups he is talking about. the author of tabaqat al-atibba wa al-hukamawas an expert in medical problems and treatments. he is the custodian of much valuable scientific information in the subject ofmedical historiography.conclusion: the book tabaqat al-atibba wa al-hukama is a valuable heritage and a source of inspiration in the historiography ofmedicine and doctors in the islamic era. in this book, ibn juljul has mentioned some of the material that is very important in thehistory of science. in this book, there are many things that have been discussed for the first time. considering that he is the firstauthor who had access to precious latin works and has benefited a lot in writing these books; therefore, it can help us in solvingthe dark spots of medical historiography in the islamic period. also, the author has neglected or refused to mention the works andstatus of a group of famous sages and doctors who appeared in the far east until the author's time and were of iranian race.