مفهوم‌شناسی اصطلاحات وبا و طاعون در دوره اسلامی تا پیش از مرگ سیاه

زمینه و هدف: عناوینی که بر بیماری طاعون تا پیش از مرگ سیاه اطلاق می‌شد، کلی و غیر شفاف و پرداختن رساله‌های روایی به آن مبهم و ناقص بود و شامل همه انواع همه‌گیری می‌شد، اگرچه تعدادی از رساله‌های پزشکی با هدف شناخت علت بیماری‌های همه‌گیر و با عناوینی چون فساد هوا و سرایت در این زمان یافت می‌شود، اما آثار پزشکی که طاعون را از جنبه‌های پزشکی و کلامی بررسی می‌کنند، محصول دوره پس از 748 ق./ 1347 م. است.روش: پژوهش حاضر بر آن است که با رویکردی توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی مفهوم‌شناسی اصطلاحات وبا و طاعون در دوره اسلامی تا پیش از شیوع مرگ سیاه در قرن هفتم قمری/ چهاردهم میلادی بپردازد.ملاحظات اخلاقی: در پژوهش حاضر جنبه‌های اخلاقی شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پزشک مشهوری چون ابن سینا در قرن چهارم قمری برای تشریح همه‌گیری‌های همراه با تب و ورم و با مرگ‌ و میر بالا از واژه طاعون استفاده کرد، در حالی‌ که واژه‌های دیگری چون وبا نیز متداول بود. سال 748 ق./ 1347 م. بیماری مهلکی در جهان با علائم تورم یا خیارک دردناک و لکه‌های سیاه در ران، زیر بغل و گردن همه‌گیر شد که تلفات بالایی را در زمان کوتاهی رقم زد و به طاعون خیارکی (bubonic plague) یا مرگ سیاه یا طاعون سیاه مشهور شد. گستردگی جغرافیایی شیوع این نوع طاعون و دوره طولانی امواج بازگشتی آن در سراسر جهان که چند قرن به طول انجامید، موجب شد که در قاموس پزشکی شرق در بسیاری موارد واژه «طاعون» ناظر به بیماری همه‌گیر قرن هشتم قمری/ چهاردهم میلادی و امواج بازگشتی بعدی آن شود. به عبارت دیگر با آنکه قبل و بعد از شیوع مرگ سیاه، انواع گوناگون طاعون همواره گریبانگیر بشر بود، اما نوع طاعون خیارکی به معنای عام طاعون نامیده شد، چنانکه گویی در تاریخ بشر فقط این نوع طاعون شیوع داشته است.نتیجه‌گیری: تحت تاثیر پارادایم پزشکی به ارث‌رسیده از یونانیان در عصر ترجمه، بیماری‌های همه‌گیر، تب‌هایی که باعث همه‌گیری می‌شدند و بیماری‌های کشنده در آثار پزشکی اسلامی به طور کلی به عنوان طاعون، وبا، اوباء و الاوبئه نامیده می‌شد و مورد بحث بیشتری قرار می‌گرفت. به مرور هر یک از این واژه‌ها بر بیماری خاصی اطلاق گشت و علائم بالینی آن تخصصی‌تر پیگیری شد. از همین زمان توجه به تاثیر اخلاط چهارگانه و حفظ تعادل بین آن‌ها در بیماری‌ها الگوی غالب فکری جامعه پزشکی شد. پزشکان عقیده داشتند که نه‌تنها طاعون، بلکه بسیاری از بیماری‌ها پدیده‌ای هستند که با فاسدشدن هوا پدیدار شده و گسترش می‌یابند.

the conceptualization of the terms cholera and plague in the islamicperiod before the black death

background and aim: the titles given to the plague disease before the black death were general and unclear. alsonarrative treatises dealing with this disease were vague and incomplete and included all types of epidemics. althoughsome medical treatises also aimed to know the cause of epidemic diseases and with titles such as air pollution andcontagion in this time, but the medical works that study the plague from medical, theological and other aspects arethe product of the period after 748 ah/1347 ad.methods: the current research aims to investigate the conceptualization of the terms cholera and plague in theislamic period, prior to the outbreak of the black death in the 7th century ah/14th century ad, using a descriptiveanalyticalapproach and library resources.ethical considerations: in this research, honesty& trustworthiness in the use ot sources have been respected.results: the findings of this research show that a famous physician like ibn sina used the word plague in the fourthcentury ah to describe epidemics with fever and swelling and high mortality, while other words such as cholera wasalso common. in 748 ah, a deadly disease spread in the world with symptoms of painful swelling and black spots onthe thighs, armpits and neck, which resulted in high casualties in a short time and became known as the black deathor the black plague. the geographical spread and long duration of this type of plague throughout the world led to theterm plague being used in many cases in eastern medical dictionaries for the epidemic of the 8th century ah/14thcentury ad and its subsequent recurrent waves. in other words, although various types of plague had always plaguedhumanity before and after the outbreak of the black death, the bubonic plague was called plague in the generalsense; as if this type of plague had been the only one that had spread in human history.conclusion: under the influence of the medical paradigm inherited from the greeks in the era of translation,epidemics, fevers that caused epidemics and fatal diseases were generally called plague, cholera and epidemics inislamic medical works and were discussed more. over time, each of these terms was applied to a specific disease andits clinical symptoms were followed up more specifically. from this time, paying attention to the effect of the fourhumors and maintaining the balance between them in diseases became the dominant intellectual model of themedical community. doctors believed that not only plague but also many diseases were phenomena that appearedand spread when the air deteriorates.