بررسی اشعار شاعران قرن ششم هجری در حیطه گیاه دارویی خشخاش

زمینه و هدف: شعر قرن ششم، «شعر فنی» است. شاعران این دوره سادگی و روانی شعر دوره‌های قبل را کنار گذاشته و اطلاعات علمی رایج در آن دوره، از قبیل نجوم، کلام، عرفان، موسیقی، طب و به ویژه گیاهان دارویی را در قالب تشبیه و استعاره‌های دیر‌یاب وارد شعر کرده‌اند، به نوعی ‌که بدون آشنایی با این علوم نمی‌توان مفهوم شعر را درک کرد. اطلاعات طبی و خواص درمانیِ رایج گیاهان، بازتاب ‌گسترده‌ای در شعر این دوره دارد. یکی از این ‌گیاهان دارویی، خشخاش است که از مواد موثره آن در طیّ قرون با نام‌های مختلف مانند کوکنار، کوک، افیون و تریاک یاد و استفاده شده ‌است. شاعران این دوره، از خاصیّت ‌دارویی و خواب‌آوری عصاره این گیاه، مضمون‌آفرینی‌کرده و طعم و رنگ و خواص ‌آن را دستمایه پند، مدح، تغزّل و عرفان ساخته‌اند.روش: این پژوهش‌کتابخانه‌ای بر آن است‌ که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی بازتاب دارویی افیون و تریاک را از دیوان ‌خاقانی، سنایی، انوری و خمسه نظامی استخراج کند و بر اساس خواص درمانی مندرج در مقالات ‌علمی، کتب معتبر طب سنتی و همچنین کتاب‌های ‌گیاهان دارویی امروزی، به بررسی و تحلیل بپردازد.ملاحظات اخلاقی: در این تحقیق جنبه‌های اخلاقی مطالعه کتابخانه‌ای شامل اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است.یافته‌ها: خواص ‌داروییِ مسکّن، منوّم و پادزهری خشخاش با کاربرد امروزی ‌آن مطابقت دارد.نتیجه‌گیری: افیون در قرن ششم کاربرد درمانی داشته و از دو گیاهِ «خشخاش» و «کاهوی ‌وحشی» به ‌دست می‌آمده ‌است. افیون خشخاش را «کوکنار» و به افیون کاهو «کوک» می‌گفتند. امروزه خبری از افیون کوک نیست، با این حال کاهو هنوز هم در طب سنتی و کتاب‌های گیاهان دارویی به عنوان خواب‌آور شناخته می‌شود. لفظ «تریاک» نیز در شعر قرن ششم به طور مطلق در معنی پادزهر به کار رفته است.