عُرَیب بن سعد قُرطُبی؛ حکیم مسلمان زنان و اطفال

زمینه و هدف: در تاریخ پزشکی ایران و اسلام پزشکان نام آوری برخاسته اند که برخی چندان شناخته شده نیستند. عریب بن سعد قرطبی یکی از بزرگان و متخصصان عرصه پزشکی است که در عصر طلایی تاریخ و فرهنگ تمدن اندلس (اسپانیا) در دوران حکمرانی خلفای اموی اندلس (عبدالرحمان الناصر و الحکم المستنصر) فعالیت علمی داشت. گرچه شهرت عریب به واسطه نگارش اثر تاریخی اش «صله تاریخ طبری» است، اما مطالعه و واکاوی متون و آثار علمی این دانشمند حکایت از مهارت و تخصص وی در ادبیات، تاریخ، ستاره شناسی، پزشکی و شاخه های مرتبط با آن مانند داروشناسی دارد. مسئله اصلی این نوشته بررسی و تبیین سهم و جایگاه عریب در دانش پزشکی با تکیه بر بازکاوی شاهکار پزشکی او رساله «خلق الجنین و تدبیر الحبالی و المولودین» است.مواد و روش‌ها: این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی و با تکیه به روش مطالعه کتابخانه ای نوشته شده است.یافته‌ها: عریب بعد از فراگیری دانش پزشکی به دربار امویان راه یافت و این اثر را به خواهش الحکم دوم به رشته تحریر در آورد. در سده های نخست هجری، پزشکی زنان و زایمان و طب کودکان به دلیل پیوستگی مطالب یک حوزه به شمار می رفته است و عریب نیز در رساله خود این مباحث را از هم تفکیک نکرده است. رساله «خلق الجنین» مشتمل بر پانزده باب یا فصل است که محور و موضوع اصلی آن جنین شناسی (مامایی) و بیماری های زنان و زایمان است که نویسنده بخش هایی را هم به موضوعات پزشکی کودکان (انواع بیماری های کودک، شیوه ابتلا و روش درمان) اختصاص داده است.ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانت داری در ارائه گزارش و انتشار مطالب رعایت گردیده است.نتیجه‌گیری: مطالعات حاکی از آن است که رساله «خلق الجنین» نخستین متن علمی است که به مراحل تدریجی تکامل جنین به شیوه علمی پرداخته است. موضوعاتی همچون روش های تسهیل زایمان، درمان نازایی و تاکید نویسنده بر تربیت کودک از جنبه پزشکی و روانشناسی از نکات شاخص و مهم دیگر این اثر به شمار می روند. در این پژوهش تلاش می شود نخست به حیات و زندگینامه علمی عریب و معرفی اجمالی آثار وی پرداخته شود؛ در ادامه با واکاوی رساله پزشکی او، جایگاه وی در دانش پزشکی تبیین و بازخوانی شود.