بررسی نقش ادعیه و اذکار در طب و طبابت دوره قاجار

زمینه و هدف: با وجود ورود شیوه‌های نوین طبی و درمانی در تاریخ پزشکی دوره قاجار، طب سنتی همچنان در کنار آن به حیات خود ادامه داد و گروههای مختلفی در این دوره به امور طبی و درمانی می‌پرداختند. یکی از این گروههای فعال در حوزه بهداشت و درمان افرادی بودند که بر اساس دعا، ذکر، طلسم و خرافات به ارائه خدمات طبی و درمانی می‌پرداختند. هدف این تحقیق بررسی کارکرد طبی و درمانی انواع ادعیه و اذکار در طب و طبابت دوره قاجار است از این حیث این تحقیق در پی پاسخ به پرسش زیر است: نقش ادعیه و اذکار در طب عامیانه دوره قاجار به چه میزان و به چه صورت بوده است؟مواد و روش‌ها: جامعه آماری این پژوهش را کتاب‌های تاریخی، تاریخ پزشکی و سفرنامه‌های دوره قاجار دربر می‌گیرد. این پژوهش بر اساس روش توصیفی - تحلیلی و از طریق گردآوری فیش‌های تحقیقاتی از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است.یافته‌ها: شیوه‌های درمانی مبتنی بر به‌کار‌گیری دعا و اذکار در طب دوره قاجار مرسوم بوده است و برای درمان، بهبود و حتی پیشگیری از بیماری‌های مختلف واگیردار و غیرواگیر‌دار از ادعیه و اذکار استفاده می‌شده است. این امر منحصر به طبقه عامه نبوده است بلکه در میان درباریان و طبقات خواص نیز کاربرد داشته است.نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در دوره قاجار دعانویس‌ها یکی از گروههایی بودند که با روش‌های مبتنی بر ادعیه و اذکار و البته از جنبه خرافی به درمان بیماری‌های مختلف روحی و جسمی می‌پرداختند؛ و این گروه از سوی مردم عامی و حتی درباریان نیز مورد پذیرش بودند. ازجمله دلایل پذیرش آنان می‌توان به عواملی چون فقر، کمبود خدمات طبی دولت، نوپا بودن روش‌های نوین طبی، عدم اعتماد کافی به پزشکان غربی، جهان‌بینی و تقدیر‌گرایی مردم اشاره کرد. البته حوزه فعالیت و شیوه درمانی دعانویس‌ها و دعا‌گوها آسیب‌های چون: انتشار بیماری‌های واگیردار و خطرناک، عدم توجه به دستورات بهداشتی به واسطه تقدیرگرایی، رواج جبر‌گرایی، هدررفت پول مردم به واسطه فریب‌کاری فروشندگان طلسم‌ها را در پی داشت.