رویکرد پزشکان دوره قاجار به اخلاق پزشکی؛ با تاکید بر وصایای حکیم اثر میرزاجعفر طبیب مشهدی

زمینه و هدف: دستاورد پزشکان مسلمان در اخلاق پزشکی حاصل توجه ویژه‌ای است که آنان به مسائل اخلاقی در حرفه خویش داشته‌اند. این نگرش در پرتوی آموزه‌های اسلامی به ثمر نشسته و در تاریخ پزشکی اسلامی جایگاه ویژه یافته است. میراث ارزشمند آنان امروز می‌تواند در سامان‌دهی رویکرد نوین مسلمانان به اخلاق پزشکی موثر باشد.مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر کوشیده است تا با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی تحلیلی، جایگاه اخلاق پزشکی در عصر قاجار و پزشکان اخلاق‌مدار این دوره را مورد بررسی قرار داده، همچنین کتاب وصایای حکیم، اثر میرزاجعفر طبیب، دانشمند برجسته و در عین حال کم‌تر شناخته‌شده عصر قاجار را مورد بررسی قرار داده، رهنمودها و دستورالعمل‌های اخلاقی آن را در زمینه چگونگی ارتباط پزشک با بیمار و خانواده وی به دست آورده، دسته‌بندی کند، سپس با تتبع و تحلیل یافته‌ها، اصول اخلاق پزشکی مورد نظر وی را استنتاج نماید.ملاحظات اخلاقی: در مراجعه به متون، صداقت و امانتداری، استناد به متون مورد استفاده، پرهیز از جانبداری در استنباط از متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.یافته‌ها: پژوهش حاضر نشان می‌دهد توجه به اصول اخلاق پزشکی نزد پزشکان عصر قاجار جایگاه مهمی داشته است. همچنین مبنای توصیه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی در کتاب وصایای حکیم در تعامل پزشک با بیمار و خانواده وی در چارچوبی ناظر به شش اصل اخلاقی امانتداری، توکل به خدا، سودرسانی به بیمار، عدم آسیب‌رسانی، شفقت و مهربانی، عدالت است.نتیجه‌گیری: حکیم محمدحسین عقیلی خراسانی، حکیم میرزامحمدتقی شیرازی، میرزاسیداحمد شریف تنکابنی، میرزاعلی دکتر همدانی رییس‌الاطباء، آیت‌ا... سیدحسین حکیم و دکتر سعیدخان کردستانی از نمونه‌های برتر پزشکان اخلاق‌مدار این دوره هستند. همچنین میرزاجعفر طبیب از جمله پزشکان مسلمان و باایمانی است که در دوره افول تمدن جهان اسلام در کتاب وصایای حکیم به طرح مباحث اخلاق پزشکی همت گمارده است. توصیه‌ها و نکته‌های اخلاقی وی علاوه بر چگونگی برخورد با بیمار ناظر به رابطه پزشک با خانواده بیمار است.