تشریح استخوان‌ها در آثار پزشکی دوره اسلامی؛ مطالعه تطبیقی طب‌الملکی اهوازی و قانون ابن سینا

زمینه و هدف: در حالی که منع تشریح بدن انسان در فرهنگ مسیحی و اسلامی راه را بر آگاهی پزشکان از اندام‌های داخلی بدن انسان می‌بست، پزشکان یونانی و بعدها پزشکان مسلمان تلاش کردند از طریق تشریح حیوانات با شکل و عملکرد اعضای بدن آشنا شوند. جالینوس با تشریح خوک، یوحنا بن ماسویه و محمد بن زکریای رازی با تشریح بوزینه اعضای بدن را توصیف کردند و این روند در تمدن اسلامی ادامه داشت. پزشکانی چون رازی، علی بن عباس اهوازی و ابن سینا بخشی از کتاب‌های جامع پزشکی خود را به تشریح اختصاص داده‌اند. از قرن چهاردهم میلادی تشریح به منظور آموزش پزشکی در بیمارستان‌های برخی از کشورهای اروپایی آزاد شد و آموزش و نگارش کتاب‌های آموزشی درباره تشریح اندام‌های بدن تحول یافت.مواد و روش‌ها: در این پژوهش با تطبیق مبحث تشریح استخوان‌ها در دو دایرهالمعارف بزرگ پزشکی در تمدن اسلامی یعنی طب‌الملکی و قانون فی‌الطب نظرات علی بن عباس اهوازی و ابن سینا درباره استخوان‌ها بررسی می‌شود و سهم و نقش آنها در پیشرفت دانش تشریح مشخص می‌گردد.نتیجه‌گیری: برخلاف آنچه تصور می‌شود که منع تشریح در اسلام سبب شده که پزشکان مسلمان اطلاعات چندانی از تشریح اندام‌ها نداشته باشند، مطالعه آثار پزشکان بزرگ مسلمان و ایرانی بیانگر تسلط آنان به تشریح و حتی اختلاف نظر آنان در این زمینه است. آنچه که از مقایسه دو اثر ارزشمند پزشکی دوره اسلامی به دست می‌آید بیانگر تلاش پزشکان برای توصیف دقیق استخوان‌های بدن است. علاوه بر این تقدم بخشیدن به تشریح در مباحث پزشکی و نظم و انسجام مطالب در این آثار حائز اهمیت است. در مقایسه طب‌الملکی و قانون باید گفت نظم و انسجام مطالب در طب‌الملکی بیش از قانون است و به گونه‌ای تدوین شده است که گویی برای آموزش پزشکی تالیف شده است. چنین نظم و ترتیبی را نمی‌توان در دیگر آثار پزشکی قبل از طب‌الملکی یافت، هرچند ابن ربن طبری در فردوس‌الحکمه و رازی در طب‌المنصوری هم به تبویب آثار خود اهمیت داده‌اند و در بخش‌هایی از کار خود موفق بوده‌اند، اما در طب‌الملکی نوعی پیوستگی و انسجام در سراسر کتاب به چشم می‌خورد که درخور تحسین است.