پیامدهای رقابت روس و انگلیس در آسیای مرکزی و تاثیر آن بر ساخت قدرت در ایران؛ مطالعه موردی قرارداد ترکمنچای و آخال

زمینه و هدف: قدرت‌های روس و انگلیس در دوران معاصر و از جمله در دوره قاجار با دخالت نظامی، تحمیل قراردادهای تجاری، اقتصادی و سیاسی، ساختار قدرت در ایران را تحت تاثیر قرار داده‌اند. پژوهش حاضر به بررسی تاثیر رقابت‌های این دو قدرت استعماری و تاثیر آن بر ساخت قدرت در ایران می‌پردازد که به طور خاص به قراردادهای ترکمنچای و آخال نظر افکنده است.مواد و روش‌ها: روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی تحلیلی است که با استفاده از منابع اسنادی و کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از رویکرد تاریخی نسبت به جمع‌آوری اطلاعات اقدام نموده است.یافته‌ها: جنبه‌های داخلی رقابت‌های روس و انگلیس پس از عهدنامه‌های ترکمنچای و آخال در عهد قاجار باعث وابستگی سیاسی، اقتصادی و تجاری پادشاهان قاجار به این دولت‌ها شده بود، تصمیم‌گیری مستقل و عقلانی را از آنان سلب می‌کرد، کشور عرصه تاخت و تاز قدرت‌های استعماری بود، ضربات مهلکی به فرایند توسعه ایران وارد شد، زمینه‌های توسعه وابسته را برای مدت طولانی در نزد سیاستمداران ایرانی ایجاد نمود.نتیجه‌گیری: عهدنامه ترکمنچای و آخال، جنبه رقابتی و بیشتر برای حراست از منافع استعماری روس‌ها در ایران و آسیای مرکزی بود که در مقابل آن، انگلیس را نیز به ایجاد عهدنامه‌های استعماری دیگری سوق می‌داد. رقابت استعماری روس و انگلیس در این دوره بیشتر در آسیای مرکزی و هندوستان خلاصه می‌شد، تجزیه ایران و تشویق مقامات محلی به جدایی از ایران جنبه خارجی دیگری بود که روسیه و انگلیس دنبال می‌نمودند و در عمل نیز چنین رویدادهایی به وقوع پیوسته بود.