شاخصه‌های پزشک نمونه از نگاه اطبای مسلمان ایرانی

زمینه و هدف: یکی از نخستین علومی که توجه مسلمانان را به خود جلب کرد و گسترش یافت، طب بود، از آنجا که دانش پزشکی با جان و روان انسان‌ها سر و کار دارد، در بیشتر تمدن‌های بشری، از منزلت و اهمیت خاصی برخوردار بوده و به عنوان یک حرفه مقدس بدان ‌نگریسته می‌شد؛ انتظار آن بود که اطبا، آراستگی اخلاقی را با توانمندی حرفه‌ایی درهم آمیزند. تاریخ طب در ایران و اسلام گواه آن است که اخلاق پزشکی، همواره مورد توجه و سرلوحه کار پزشکان موفق، مردمی و نامدار بوده است. پژوهش حاضر با هدف معرفی شاخص‌های راستین یک پزشک آرمانی و نمونه از منظر تعدادی از اطبای بلندآوازه و معتبر ایران اسلامی در قرون نخستین اسلامی، کوشیده تا اصول اخلاقی اطبای سلف را مورد کنکاش قرار دهد.مواد و روش‌ها: مقاله پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و به یاری منابع کتابخانه‌ایی، با بررسی موردی کتاب‌های طبی پنج تن از اطبای ایرانی سده‌های سوم تا پنجم قمری، به نام‌های ابن ربن طبری، زکریای رازی، مجوسی اهوازی، بوعلی سینا و حکیم جرجانی، معیارهای طبیب نمونه را مورد بررسی قرار می‌دهد.ملاحضات اخلاقی: در مراجعه به متون، صداقت و امانتداری، استناد به متون مورد استفاده، پرهیز از جانبداری در استنباط از متون یا تحلیل‌ها رعایت شده است.یافته‌ها: نتیجه تحقیق گواه آن است که نزد پزشکان ایرانی مسلمان رعایت اصول اخلاقی و حرفه‌ای در امر طبابت به عنوان مهم‌ترین خصیصه و شرط لازم برای اطبا مطرح بوده و بر این اساس در آثار طبی این پزشکان، ویژگی‌هایی چون ارتباط و یاد خدا، توکل، بردباری، حفظ اسرار پزشکی، خوش خلقی، امیدبخشی، ارتباط و رفتار مناسب با بیمار، اعتقاد راسخ دینی و... مورد تاکید و توصیه قرار گرفته است.نتیجه‌گیری: پزشکانی که در تاریخ به آن‌ها حکیم نیز گفته می‌شده است، بر اصولی چون حسن برخورد پزشک و تاثیر آن در معالجه بیمار، حضور بر بالین مریض و احترام به او، رعایت تقوا و دینداری، پرهیز از فساد و... به عنوان شروط فرهنگ اخلاقی در علم پزشکی اصرار داشته‌اند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که دو اصل اخلاق و وجدان و نیز تخصص پزشکی، وجه اشتراک اکثر اطبای ایرانی و مسلمان در سده‌های میانی تاریخ ایران اسلامی بوده است.