نقش پزشکان غیر مسلمان در شکل‌گیری و گسترش پزشکی در تمدن اسلامی: پژوهشی آماری

زمینه و هدف: رشد و گسترش دانش پزشکی در تمدن اسلامی تنها مرهون پزشکان مسلمان نیست، چراکه پزشکان غیر مسلمان نیز در شکل‌گیری و شکوفایی این دانش سهم داشته‌اند. واکاوی سهم پزشکان غیر مسلمان در پزشکی دوره اسلامی از راه بررسی کمی و کیفی آثار آنان در سه حوزه ترجمه، تالیف و نوآوری امکان‌پذیر است.مواد و روش‌ها: داده‌های این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای گرد آمده و به روش آماری و توصیفی تحلیل شده است. بر این اساس با مراجعه به کتاب‌های زندگی‌نامه پزشکان و دیگر منابع معتبر تاریخی، آثار پزشکان غیر مسلمان در سه حوزه ترجمه، تالیف و نوآوری استقصاء، دسته‌بندی و تحلیل شده و سپس با استفاده از جدول شمار آن‌ها نمایش داده شده است.یافته‌ها: بنا بر یافته‌های این پژوهش، از مجموع 200 کتاب طبی به زبان یونانی، سریانی و هندی، نزدیک به 180 عنوان آن به دست غیر مسلمانان به زبان عربی ترجمه شده است. بر همین اساس از مجموع 850 تالیف طبی برجسته در تمدن اسلامی دوره میانه حدود 300 اثر نگاشته پزشکان غیر مسلمان بوده است. در زمینه نوآوری نیز از مجموع 35 عنوان ابداع و ابتکار برجسته پزشکی، هفت عنوان به نام پزشکان غیر مسلمان ثبت گردیده است.نتیجه‌گیری: پزشکان غیر مسلمان با ترجمه بیشتر متون طبی گذشتگان نقش چشم‌گیری در آشنایی مسلمانان با علم پزشکی در سده‌های نخست اسلامی داشتند. آنان همچنین با نگارش یک‌سوم آثار طبی، در رشد و شکوفایی دانش پزشکی در تمدن اسلامی نقش‌آفرین بودند. در حیطه نوآوری نیز از مجموع 35 ابداع برجسته و مهم پزشکی تنها هفت ابداع نتیجه تلاش پزشکان غیر مسلمان بوده است. به طور کلی می‌توان گفت نقش اصلی پزشکان غیر مسلمان در ترجمه آثار طبی بیش از حوزه‌های دیگر بوده است.