بررسی کتاب طب منظوم اثر عبدالکریم اعرج متخلص به عجزی (قرن هشتم قمری)

زمینه و هدف: نسخ خطی یکی از گران‌بهاترین آثار هر ملتی به شمار می‌رود. یکی از این آثار ارزشمند و نفیس، نسخه منحصر به فرد طب منظوم اثر حکیم عبدالکریم اعرج متخلص به عجزی است که با شماره 757 در کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار با خط نستعلیق کتابت شده است. هدف از شناسایی این اثر آشنایی با مفاهیم پزشکی قرن 8، بیماری‌ها و روش درمان آن‌ها است.مواد و روش‌ها: این تحقیق بر اساس روش مروری کیفی جامعه مورد مطالعه، منظومه طبی «طب منظوم عجزی» پس از رویت و استخراج ویژگی‌های آن با روش تحلیل محتوا، تحلیل و بررسی شده است. سپس با روش تصحیح علمی و مطابق اصول نگارش امروزی تدوین شده است. بیماری‌های نام‌برده‌شده در این اثر به صورت جدول در پایان پژوهش موجود است. سپس به بررسی کمی و کیفی این منظومه با یکی از مهم‌ترین منظومه‌های طبی پیش از این اثر پرداخته است.یافته‌ها: نسخه منحصر به فرد «طب منظوم» حاوی اطلاعات طبی قرن هشتم است. این اثر شامل کلیات و مقدمات علم طب، بیان احکام ادویه مفرد، احکام تغذیه، معرفی حدود 135 بیماری از سر تا پا و علاج آن‌ها، بیان انواع تب و راه‌های درمان آن‌ها، انواع گزیدگی و سخنان مفید برای طبیبان است. همچنین به اخلاق پزشکی به خوبی در این منظومه اشاره شده است.نتیجه‌گیری: سراینده این منظومه به علت طبیب‌بودن از اطلاعات طبی لازم و دانش ادبی کافی برای سرایش این منظومه برخوردار بوده است. او علاوه بر تجربیات خود از آثار معتبر طبی گذشته نیز برای درمان بیماری‌ها و ساختن انواع داروها بهره برده است. از ویژگی‌های این منظومه انتقال مفاهیم پزشکی به صورت ساده و موجز است. این منظومه در مقایسه با منظومه مشابه پیش از آن، از نظر کمیت و کیفیت بیان مطالب و مفاهیم پزشکی درخور توجه است. شناخت و معرفی این منظومه راهی برای بهره‌بردن از سرمایه‌های علمی ادبی آن بایسته است.