بررسی اهمیت ارتباط نهادهای سلامت و درمانی با مراکز آموزشی در تمدن اسلامی (موردکاوی بیمارستان نظامیه نیشابور در قرن 5 و 6 قمری)

زمینه و هدف: بررسی تاریخ بیمارستان‌ها در ایران و اسلام، بخشی از مطالعات مهم حوزه تکامل نهادهای سلامت و درمان در تمدن اسلامی است. با گسترش اسلام در تمامی زمینه‌ها به ویژه حوزه طب، حکومت‌ها معمولاً در برخی از دوره‌های تاریخ اسلام و ایران، به اهمیت دانش پزشکی پی برده و به ایجاد مراکز درمانی مجهز در بیشتر سرزمین‌ها اقدام کرده‌اند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت بیشتر تکامل نهادهای سلامت و درمان در ایران به ویژه بیمارستان نظامیه نیشابور و نقش آن در گسترش علم طب است.مواد و روش‌ها: این مقاله با رویکرد تحلیلی تاریخی و کتابخانه‌ای اسنادی به بررسی متون و اسناد و تبیین روند ایجاد، رشد و تکامل این بیمارستان و نقش آن در ارتقای بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در تمدن اسلامی با تکیه بر کتاب‌هایی مانند دانشنامه جهان اسلام می‌پردازد.ملاحظات اخلاقی: در نقل و تحلیل و استنباط مطالب به ویژه در مراجعه به کتب مرجع، جنبه‌های اخلاقی و ادبی موضوع رعایت گردیده است.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بیمارستان مذکور که به عنوان یک ضرورت علمی و حاکمیتی به شمار می‌رفته، یکی از مهم‌ترین مراکز آموزشی و درمانی در شمال شرق ایران نیز بوده است که تعدادی از برجسته‌ترین پزشکان‌، دوره‌ای از فعالیت علمی و طبی خود را در آنجا گذرانده‌اند، به طوری که این مراکز علاوه بر وظیفه درمان و مراقبت از بیماران، وظایف دیگری نظیر تربیت دانشجویان طب و ایفای نقش مراکز تحقیقاتی و پژوهشی (کتابخانه تخصصی) را نیز پوشش می‌دادند. ابعاد و نحوه تاثیر این نظامیه‌ها در تکامل نهادهای سلامت و درمان را می‎توان در افراد برجسته حوزه طب و آرای ایشان خلاصه کرد که توسط مدارس نظامیه به جامعه پزشکی تقدیم گردیدند، چراکه این مدارس، مهم‌ترین نقطه تحول تحقیقات در حوزه طبی جهان اسلام بوده و بنیان چرخه‌های مطالعاتی این حوزه با تربیت پزشکان چیره‌دست تحکیم یافته است که ابتدا سعی در درمان بیماری داشته و سپس به روش‎های پیشگیری و شیوع بیماری‎ها اهتمام می‌ورزیدند.نتیجه‌گیری: همواره بخش‌های آموزشی یا به اصطلاح امروزی «بخش‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی دانشگاهی» جزء لاینفک بیمارستان‌ها بوده است، چراکه این زیرمجموعه‌ها علاوه بر پذیرش و مداوای بیماران، طبابت را با روش‌ها و متدهایی انجام می‌دادند که گاهی علمی و گاهی نیز به صورت تجربی بود و این امر سبب می‌شد بسیاری از طالبان علم و طبابت از گوشه و کنار جهان در جستجوی علوم مرتبط با این سبک و متد باشند.