مروری بر صُداع در طب ایرانی

زمینه و هدف: در حوزه علت‌شناسی، تشخیص و درمان بیماری سردرد کارهای زیادی انجام گرفته است، اما کماکان از سردرد با عنوان یک اختلال شایع، ناتوان‌کننده و با هزینه اقتصادی قابل توجهی یاد می‌شود. می‌توان از ظرفیت‌های طب سنتی جهت یاری‌نمودن طب رایج در برخورد با این معضل بهره برد.مواد و روش‌ها: فصول مرتبط با صداع با روش نمونه‌گیری هدفمند و مبتنی بر معیار از منابع طب ایرانی، «القانون فی الطب»، «کامل الصناعه»، «الحاوی»، «ذخیره خوارزمشاهی»، «شرح قرشی»، «شرح الاسباب و العلامات»، «معالجات عقیلی» و «اکسیر اعظم» مطالعه و جمع‌بندی گردید. همچنین کتاب سردرد، دسته‌بندی بین‌المللی سردرد و برخی دستورالعمل‌های درمانی مورد بررسی قرار گرفت. نهایتاً نتایج مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفت.یافته‌ها: صداع در طب سنتی ایران بر اساس جزء درگیر در سر، مشارکتی‌بودن یا نبودن، بدنی یا غیر بدنی‌بودن سبب درد، محل و شدت درد، عوارض ایجاد شده و ساز و کار ایجاد درد، دسته‌بندی می‌گردد. بر این اساس بیش از 27 نوع سردرد در منابع ذکر شده است که انواع سوء مزاجات ساده و مادی، خوذه و شقیقه، صداع ناشی از ضعف یا قوت حس سر از آن جمله است. جهت یاری در تشخیص می‌توان از ملاک‌های تقسیم‌بندی سردرد در طب سنتی بهره برد. این موارد شامل اصلی یا مشارکتی‌بودن، مادی یا ساذج‌بودن، حار یا باردبودن، نوع ماده، وجود یا عدم وجود یبوست، ضعف سیستم مغزی یا حساسیت بیش از حد آن می‌گردد. درمان موثر انواع سردرد با رفع سبب هر یک از انواع میسر می‌گردد، اما برخی تدابیر در اکثر اقسام صداع موجب تخفیف علائم خواهد شد. این موارد شامل قلّت اکل و شرب، افزایش مدت زمان خواب شب، سکون و آرامش و قلت کلام، پرهیز از محرکات اخلاط و بخارات در بدن، پرهیز از غذاهای نفاخ و بخارزا، و پرهیز از مصرف ترش مزه‌ها می‌شود.نتیجه‌گیری: دسته‌بندی و روش تشخیص سردرد در طب ایرانی و طب رایج با هم تفاوت دارد، اما درمان‌های غیر دارویی هم‌جهت می‌باشد. با استفاده از مطالب مطرح در طب سنتی می‌توان بیماران مبتلا به سردرد را در بهبود سردرد یاری نمود.