تبیین چگونگی عملکرد داروهای قاعده‌آور خوراکی از دیدگاه طب سنتی ایران

زمینه و هدف: داروهای قاعده‌آور در طب سنتی ایران «مدر حیض» یا «مدر طمث» نامیده می‌شوند و برای درمان مواردی از احتباس حیض تجویز می‌شوند. این داروها معادل emmenagogue در طب رایج می‌باشند. وقوف کامل به درمان‌های طب سنتی ایران نیازمند درک عمیق از چگونگی عملکرد داروها در این مکتب طبی می‌باشد. هدف از این مقاله تبیین چگونگی عملکرد داروهای قاعده‌آور در طب سنتی ایران و رسیدن به یک سری قوانین کلی برای چگونگی تاثیر آن‌ها در ایجاد خونریزی قاعدگی می‌باشد.مواد و روش‌ها: داروهای مدر حیض از کتب معتبر طب سنتی ایران استخراج شدند، کیفیت و عملکرد آن‌ها مطالعه و جمع‌آوری شد و مجموع یافته‌ها در قالب یک قانون کلی در این مقاله ارائه گردید.یافته‌ها: داروهای مدر حیض با دو عملکرد باعث ایجاد خونریزی قاعدگی می‌شوند: یکی آنکه با تغییراتی که روی خون اعمال می‌نمایند، آن را آماده خروج می‌سازند و دیگر آنکه مسیر خروج خون را باز می‌نمایند. لازمه آماده‌سازی خون برای خروج، ایجاد تسخین و تلطیف و تحریک خون می‌باشد و لازمه این افعال گرم‌بودن کیفیت غالب داروست. لازمه بازکردن مسیر این است که دارو مفتح باشد و لازمه تفتیح وجود جوهر لطیف غالب در دارو است. در این میان تنها مفرده‌ای که به گونه دیگر عمل می‌کند، «خُلّر» است که با تولید خون سوداوی و ایجاد اکراه در طبیعت، آن را وادار به اخراج این خون از بدن می‌سازد.نتیجه‌گیری: داروهای مدر حیض همگی دارای جوهر لطیف و کیفیت گرم می‌باشند و تنها در مواردی که احتباس حیض به سبب غلظت و سردی خون است، کاربرد دارند، لذا به سایر مفرداتی که این خصوصیات را ندارند، اما موجب جاری‌شدن حیض در موارد احتباس حیض با اسباب دیگری می‌شوند، مدر حیض گفته نمی‌شود.