کاربرد درمانی گنه‌گنه در تاریخ ایران

زمینه و هدف: با توجه به اهمیت یکی از بیماری‌های بسیار مهم مانند تب که در طول هزاران سال در ایران و غیر ایران از امراض اصلی و در زمره بیماری‌های همه‌گیر و طاقت‌فرسا به شمار می‌رفت. پژوهش پیش رو درصدد است تاثیر یکی از داروهای مهم وارداتی و غیر بومی را در رفع این بیماری بررسی کرده و با ذکر تاریخچه این دارو (گنه‌گنه)، میزان شیوع و شیوه‌های استفاده از آن را در ایران دریابد.مواد و روش‌ها: با مطالعه کتب تاریخی عصر قاجار و سفرنامه‌‌های داخلی که توسط صاحب‌منصبان ایرانی نگاشته شده و اوضاع اجتماعی ایران و شرح حال خویشتن را بیان کرده‌اند و همینطور با رجوع به سفرنامه‌های خارجی در ایران دوران قاجار که شاهد عینی نوع درمانگری ایرانیان و شیوع و کاربرد داروها برای انواع امراض رایج بوده‌اند، این پژوهش سعی دارد با رویکردی توصیفی تحلیلی اطلاعات موجود در خصوص داروی گنه‌گنه را استخراج و ارائه کند.یافته‌ها: نتایج حاصله در پی کاوش در منابع و ماخذ بدین قرار است که گرچه ایرانیان برای رفع انواع تب از داروهای خاصی بهره می‌بردند، اما با ورود داروی گنه‌گنه در اواخر سده دوازدهم هجری و کارآمدی آن در رفع تب‌های مزمن (نوبه) این دارو با استقبال ویژه‌ای از سوی مردم مواجه شده و در بین پزشکان ایرانی و خارجی و عموم مردم به صورت خوراکی، مالیدنی و تزریقی به کار گرفته شد و به سبب اهمیت آن، گنه‌گنه در منازل و سفرها به گونه پودرشده و محلول و گاه در کنار دیگر داروها و ادویه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.نتیجه‌گیری: در اواخر سده دوازدهم به دلیل بروز و شیوع فراگیر بیماری تب که تحت تاثیر شرایط اقلیمی در ایران بروز می‌کرد، داروی گنه‌گنه (کینین) که از داروهای بومی آمریکای جنوبی بود، در ایران به طور قابل ملاحظه‌ای مورد توجه و بهره‌بری قرار گرفت. بدین‌سان نه‌تنها داروی مذکور به صورت‌های مختلف برای رفع تب‌های مزمن مورد استفاده قرار می‌گرفت، بلکه رغبت به استفاده از این دارو سبب شده بود که حتی در مواردی برای امراض و کسالت‌های دیگر مانند زدودن ضعف مزاج، ناتوانی جنسی و درمان آماس‌های طحال و کبد نیز استفاده از گنه‌گنه به صورت شربت (جوهر گنه‌گنه)، پودر و یا به صورت تزریقی صورت پذیرد.