آلودگی آب و بیماری‌های آن در دوره پهلوی اول (با تاکید بر رساله طبی «آب و امراض منتشره توسط آن»)

آب و آلودگی‎های ناشی از آن یکی از اصلی‌ترین مسائل و معضلاتی بود که دولت پهلوی با آن دست به گریبان بود. گزارش‎ها و اسناد نشان می‎دهند که این مساله از دوره قاجار به بعد، یکی از اصلی‎ترین علل وجود بیماری‎های مسری در ایران بوده است. در دوره پهلوی اول، آب همچنان عامل مستقیم و غیر مستقیم در ایجاد و گسترش بیماری‎هایی چون مالاریا، حصبه، تراخم، سوزاک، سل و... بود. در نتیجه برای برطرف‌کردن این مشکل اقداماتی صورت گرفت و پزشکانی که در این زمینه تخصص داشتند، به نگارش رساله‎ها و مقالاتی برای آگاهی‌دادن به عامه مردم پرداختند. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ایی دست اول و پژوهش‌های جدید و همچنین روزنامه‌های دوره پهلوی نخست به بررسی و تحلیل مساله آلودگی آب و بیماری‌های آن و اقدامات حکومت پهلوی برای مقابله با آن می‌پردازیم و سپس رساله طبی دکتر سعیدخان کردستانی با عنوان «آب و امراض منتشره توسط آن» را که رساله مهمی در حوزه آموزش استفاده از آب و بیماری‌های ناشی از آن است، بازخوانی و بررسی خواهیم کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دولت پهلوی برای مقابله با بیماری‌هایی که آب و آلودگی آن یکی از عوامل مهم ایجاد آن‌ها بود، اقدامات زیادی در حوزه‌های عملی مانند لایروبی قنات‌ها، احداث قنات‌های جدید و ساخت نهر برای استفاده از آب، پیشنهاد آب لوله‌کشی، تاکید بر لزوم انتقال طویله‌ها و گاری‌خانه‌ها به خارج از شهرها، لزوم شن‌ریزی در خیابان‌ها و انتقال زباله و کثافات به خارج از شهرها و اقدامات آموزشی مانند افزایش سطح آگاهی‌های عمومی نسبت به پیشگیری و شناخت بیماری‎ها با استفاده از انتشار روزنامه‌ها، رساله‌ها و تصاویر و برگزاری کنفرانس انجام داد و پزشکانی مانند دکتر سعیدخان کردستانی هم با آگاهی از این مساله، به نوشتن مقالات و رساله‌هایی درباره آب و آلودگی آن و ارائه راه‌کارهایی برای استفاده از آب سالم و مقابله با آب‎های آلوده پرداختند. نتیجه این مقاله نشان می‌دهد که در دوره پهلوی اول، اقدامات عملی و آموزشی زیادی برای مقابله با بیماری‌های ناشی از آب صورت گرفت و بعضی از پزشکان مانند سعیدخان کردستانی نیز جداگانه در این‌باره می‌نوشتند، اما آب و بیماری‌های ناشی از آن، همچنان قربانی می‌گرفت.