علوم انسانی پزشکی/سلامت: تحلیل انتقادی مبانی نظری و عملی پزشکی

«علوم‌انسانی پزشکی» در وهلۀ اول عبارتی نامانوس به نظر می‌رسد. اینکه چگونه دو حوزۀ مجزا و متمایزِ معرفتی، همنشین شده‌اند، به وضعیت پروبلماتیک پزشکی اشاره دارد. در بخش ابتدایی مقاله به تحلیل علوم‌انسانی پزشکی بر اساس روش مطالعات مناقشه‌های این حوزه خواهیم پرداخت و در بخش دوم،  حوزۀ انتقادی مطالعات فراپزشکی را به عنوان بدیل علوم انسانی پزشکی پیشنهاد خواهیم داد.  جریان معاصر علوم انسانی پزشکی با نقد پزشکی مدرن از اواخر دهۀ شصت و اوایل دهۀ هفتاد میلادی آغاز شد که دغدغه اش، گسترش روزافزون علوم زیست‌پزشکی و انسان‌زدایی پزشکی بود. پیشگامان این حوزه ، راه‌حل را در این یافتند که پیوند علوم انسانی با حوزۀ پزشکی می‌تواند گره‌گشا باشد. علوم‌انسانی پزشکی، با بازنگری در برنامه‌های آموزشی بسیاری از دانشکده‌های پزشکی آمریکای شمالی و اروپا پا گرفت و به‌تدریج به پژوهش‌های بالینی و طبابت نیز تسری یافت.با مرور و تحلیل دقیق پژوهش‌ها و ادبیات علوم‌انسانی پزشکی پنج مناقشه‌ اصلی شناسایی شدند: تعابیر و تعاریف گسترده و مختلف، رشته – حوزه، چندرشتگی میان‌رشتگی، علوم انسانی پزشکی علوم انسانی سلامت، علوم انسانی کلاسیک علوم انسانی انتقادی و علوم انسانی پزشکی فلسفه پزشکی. در تحلیل نهایی در لایه زیربنا دو عنصر را می‌توان از هم بازشناخت: یکی دوگانه‌ها و دیگری رانه‌ها یا فرآیندها. دوگانه‌ها را می‌توان ذیل چند گروه کلی‌تر دسته‌بندی کرد: روش‌شناختی، علم‌شناختی، هستی‌شناختی و پراکسیولوژیک. در مورد رانه‌ها یا فرآیندها می‌توان به طبی‌سازی، بوروکراتیزاسیون، تکنیکی‌سازی، اخلاقی‌سازی، علمی‌سازی تخصصی‌سازی و نیز فردی‌سازی اشاره کرد. اما همان طور که در تحلیل نهایی اشاره کرده‌ایم،  رویکرد انتقادی توفیق چندانی نیافته است.در بخش دوم مقاله به دو پرسش پرداخته ایم. پرسش نخست آنکه  رویکرد انتقادی قابل دفاع در علوم‌انسانی پزشکی/سلامت چه مقوماتی دارد و پرسش دیگر اینکه مطالعات فراپزشکی که به عنوان بدیلی برای علوم‌انسانی پزشکی/سلامت پیشنهاد شده است، چه معنا و مقوماتی دارد.پزشکی و علوم انسانی (علوم اجتماعی مدرن) از یک سنخ هستند و به همین دلیل جامعه‌شناسی، روانشناسی و انسان‌شناسی نمی‌توانند هدف علوم انسانی پزشکی یعنی انسانی کردن پزشکی را برآورده کنند. از این رو نظریۀ انتقادی‌ای‌ باید مورد توجه قرار بگیرد که همزمان علوم‌اجتماعی و پزشکی را نقد کند؛  همچون فوکو، گادامر و هابرماس . «مطالعات انتقادی فراپزشکی» همچون چتری فرارشته‌ای، باید متکفل توجه به پرسش‌های بنیادین پزشکی شود ، جریانی انتقادی میان رشته‌های علوم انسانی سلامت برقرار  و هم چنین مواجهه انتقادی به غایت و هدف  طبابت و پزشکی را تقویت کند

Medical/Health Humanities: Critical analysis of theoretical and practical foundations of medicine

&Medical humanities& seems to be a paradoxical phrase primarily. How these two distinct and separate fileds of knowledge have been linked is due to the problematic state of medicine. In the first part of the article, we will analyze medical humanities based on the controversies in this field, and in the second part, the critical metamedical studies will be proposed as an alternative to medical humanities.To answer the first question, we have used the controversies studies. The contemporary trend of medical humanities began with the critique of modern medicine in the late sixties and early seventies, which was concerned with the growing development of biomedical sciences and dehumanization of medicine. The pioneers in this field found a solution that could be linking the humanities to the field of medicine. The medical humanities has established by reforming the curricula of many medical schools , and gradually expanded to clinical research and clinical practice.A careful review and analysis of medical humanities literature identified five main issues in surface layer: broad and different conceptions and definitions, discipline vs. field, multidisciplinary vs. interdisciplinary, medical humanities vs. health humanities, classical humanities vs. critical humanities and medical humanities vs. medical philosophy.In the final analysis in the deep layer, two elements can be distinguished: one is dichotomies and the other is drives or processes. Dichotomies can be classified into several general groups: methodological (instrumentalcritical and concreteintegrated), epustemological (natural scienceshumanities, specialistcommoners), ontological (humanhuman sciences, artscience) and praxiological (health vs. clinical, care vs. cure). In the case of drives or processes, we can mention medicaliztion, bureaucratization, technicalization, ethicization, scientificization, specialization, individualization. But as we mentioned in the final analysis, both approaches has suffered from serious limitations.In the second part of the article, two questions will be addressed: What is the defensible critical approach in medical / health sciences and what are the proposed critical metamedical studies as an alternative to medical / health sciences? Modern medicine and humanities and social sciences have the same origins, and therefore sociology, psychology, etc., as medical humanities, cannot humanize medicine. Hence, a critical theory should be considered that critiques both social sciences and medicine at the same time; Like Foucault, Gadamer and Habermas.Critical metamedical studies, such as the crossdisciplinary umbrella, pay attention to the fundamental questions of medicine and, of course, inforce the discipline to a critical appraoch, both among themselves and towards the goal of medicine.